Monthly Archives: Ebrill 2019

Gwesty Avondale, Clarence Road a Clarence House, Hunter Street, Caerdydd

Wedi’i agor ym mis Gorffennaf 1894, roedd Gwesty Avondale yn fenter gan westywr ac arlwywr lleol, Richard Palethorpe Culley, a oedd eisoes yn rhedeg y bwyty yn adeilad yr Exchange gerllaw, yn ogystal â sawl busnes arall yng Nghaerdydd a thu hwnt.   Wedi’i ddylunio gan E W M Corbett, fe’i hadeiladwyd gan W Thomas & Co.  Cafodd y gwesty ei chaffael yn ddiweddarach gan Crosswell’s Brewery, a ddaeth yn y pen draw yn rhan o’r grŵp Whitbread.  Ar ôl iddo gael ei ddymchwel, mae’r safle nawr wedi’i feddiannu gan floc o fflatiau o’r enw Avondale Court.

D1093-1-2 p17

Mae Clarence House, wrth gyffordd Hunter Street a Harrowby Lane, yn dyddio’n ôl i 1896.  Ymddengys ei fod wedi cael ei ailadeiladu’n sylweddol ers y llun hwn o 1983.   Mae wedi colli’r pediment addurniadol sydd i’w weld yn amlwg yn llun Mary Traynor.   Yn fwy diweddar, mae’r enw Clarence House wedi’i fabwysiadu ar gyfer hen adeilad y Salvage Association yn Clarence Road.

David Webb, Gwirfoddolydd Archifau Morgannwg

Ffynonellau a ddefnyddiwyd:

 

Diddanu Caerdydd – 130 mlynedd yn ôl i’r mis hwn

Mae’r posteri ar gyfer y Theatr Frenhinol yn dangos beth roedd y torfeydd yn heidio i’w weld yn theatrau Caerdydd 130 mlynedd yn ôl.

D452_3_36

Yr uchafbwynt yn wythnos gyntaf Ebrill 1889 oedd cynhyrchiad Gilbert a Sullivan o The Yeoman of the Guard gan y D’Oyly Carte Opera Company. Gydag un o’r castiau cryfaf a gyflwynwyd gan y cwmni a set newydd ac uchelgeisiol yn seiliedig ar y golygfeydd a ddefnyddiwyd yn Theatr y Savoy, ni cafodd unrhyw beth ei ddal nôl ar gyfer y cynhyrchiad hwn. Fodd bynnag, roedd y gystadleuaeth yn gryf. Roedd y Theatr Fawr yn Heol y Porth yn denu torfeydd gyda dewis amrywiol a newidiol o gomedi a drama, gan gynnwys, yn wythnos gyntaf Ebrill, The Fools Revenge, School for Scandal a Faint Heart Never Won Fair Lady. Roedd cystadleuaeth gan Syrcas Tayleure hefyd a’r ‘prestidigateur’, yr Athro Duprez a’i rithiau hudol yn Neuadd y Parc.

Mae’r adroddiadau’n awgrymu taw D’Oyly Carte aeth â hi yn wythnos gyntaf Ebrill. Fodd bynnag, roedd y gymysgedd o opera a Shakespeare a gynigiwyd gan y Theatr Frenhinol ganol fis Ebrill yn llai poblogaidd o lawer, ac aeth y torfeydd i weld Muldoon’s Picnic yn y Theatr Fawr, a ddisgrifiwyd fel: …a laughable Yankee-Hibernian absurdity.

Os hoffech weld y poster ar gyfer The Yeoman of the Guard yn y Theatr Frenhinol yn Ebrill 1889, mae yn Archifau Morgannwg, cyfeirnod D452/3/36.

Tony Peters, Gwirfoddolwr Archifau Morgannwg.

Adeiladau Albert, Moria Terrace, Caerdydd

Codwyd Adeiladau Albert yng nghanol y 1870au gan John a Richard Cory, brodyr oedd yn berchen ar longau, ar dir oedd ar brydles gan ystâd Bute ar hyd ochr de-ddwyrain Moira Terrace.  Wedi’i gynllunio gan Frederick Cultan, roedd y bloc yn cynnwys rhes o siopau gyda llety byw ar lawr cyntaf pob un. Roedd yr ail lawr wedi’i rannu’n ‘anheddau model i grefftwyr’.  Roedd rhai o’r rhain yn wreiddiol yn cynnwys balconïau, yr oedd mynediad iddynt drwy’r drysau wedi’u bricio ynghau sydd i’w gweld ym mraslun Mary Traynor.

D1093-1-2 p5

Yn fuan ar ôl eu cwblhau, cafodd perchenogaeth swyddogol ar yr adeilad ei throsglwyddo i Cardiff Land and House Investment Corporation Limited – roedd y brodyr Cory yn brif randdeiliaid arno.  Ac ym 1877, ychwanegwyd llawr to gwydr arall ar draws hyd cyfan y bloc i’w ddefnyddio fel llawr rhôl-sglefrio.

Yn ei blynyddoedd cynnar, roedd hi’n ymddangos bod y fenter gyfan wedi ei chael hi’n anodd yn fasnachol.  Erbyn 1879, rhoddwyd gorau i’r llawr rhôl-sglefrio a gosodwyd y llawr top i gwmni golchi dillad â stêm.  Ac ym mis Ebrill 1880, gadawodd y rhan fwyaf o’r meddianwyr, y siopau yn ogystal â’r anheddau, eu tenantiaeth. Yna penderfynodd y cwmni osod y tai mewn setiau o ystafelloedd, gyda thri thenant i bob tŷ.  Erbyn 1883, cofnododd y cyfarwyddwyr y dylai’r rhan fwyaf o’r tai a’r siopau gael eu gosod i ‘denant o ddosbarth uwch’.  Symudodd y cwmni golchi dillad â stêm allan o’r adeilad, ac ym 1885, cafodd y llawr top ei rannu’n dair uned, a chafodd to llechen newydd ei osod, gyda’r nod o’i osod fel warysau.

Mae’n debyg bod y trefniadau mewnol wedi cael eu haddasu ymhellach dros y ddau ddegawd nesaf, ac erbyn 1904, roedd y rhan fwyaf o’r bloc wedi cael ei addasu’n fflatiau.  Serch hynny, mae’n amlwg yn ôl cyfeiriaduron modern bod sawl uned wedi cael eu meddiannu fel cartrefi neu hostelau oedd yn cael eu cynnal gan sefydliadau elusennol, gan gynnwys Byddin yr Iachawdwriaeth a Dr Barnardo, wrth i fusnesau barhau i weithredu mewn llawer o’r siopau hefyd.  Yn fwy diweddar, roedd un o’r tai hyn yn gartref i Lion Labortatories Ltd ac mae plac glas yn coffáu ei ddatblygiad o’r anadliedydd electronig yma ym 1974.

Ym 1980, gwerthodd Cardiff Land and House Investment Corporation yr adeilad i Gymdeithas Dai Adamsdown, a addasodd a moderneiddiodd y fflatiau gan dynnu’r llawr top a rhoi to newydd ar y bloc cyfan.  Mae braslun Mary Traynor o 1982 yn dangos pen gogledd-ddwyreiniol y bloc, fel yr oedd yn edrych cyn yr addasiadau.  Yn fwy diweddar, mae siopau’r llawr gwaelod wedi bod yn swyddfeydd i gyfreithwyr neu sefydliadau trydydd sector yn bennaf.

David Webb, Gwirfoddolwr Archifau Morgannwg

Ffynonellau a ddefnyddiwyd:

  • Casgliad Mary Traynor Collection (cyf.: D1093/1/2)
  • Cofnodion Bwrdeistref Caerdydd, cynlluniau ni chymeradwywyd ar gyfer 11 tŷ, Moira Terrace, 1875 (cyf.: BC/S/1/91154)
  • Casgliad Teulu Kernick, Cardiff Land and House Investment Corporation Ltd, prydles adeilad ar Moira Terrace (cyf.: DX69/4)
  • Cofnodion Cardiff Land and House Investment Corporation Ltd, ‘A History of Cardiff Land and House Investment Corporation Ltd’ (cyf.: DX486/8)
  • Cyfeirlyfrau amrywiol ar gyfer Caerdydd
  • Western Mail, 7 Mawrth 1877
  • Cardiff Times and South Wales Weekly News, 24 Mawrth 1877
  • South Wales Daily News, 1 Medi 1879

62 Heol Charles, Caerdydd

Gan fod eiddo Heol Charles wedi’i ail-rifo o leiaf ddwywaith, dyw hi ddim yn hawdd olrhain hanes rhif 62. Fodd bynnag, mae’r adeilad siŵr o fod yn dyddio o ganol y 19eg ganrif.  Drwy gymharu manylion cyfrifiadau a chyfeirlyfrau, gwelwn mai rhif 52 ydoedd tua 1880 ac ar ddechrau’r 1900au, ac mae’n bosibl taw ei enw oedd Llancarvan House.

D1093-1-3 p5

Mae’n debyg bod y tŷ gwreiddiol yn fwy plaen na’r un presennol, oherwydd dim ond ym 1884 y ceisiwyd caniatâd cynllunio i ychwanegu ffenestri bae a phorth.  Cyflwynwyd y cais hwnnw gan Thomas Windsor Jacobs, Henadur Caerdydd, a wasanaethodd fel Maer ym 1887-88. Mae cofnodion yn dangos iddo fyw yn 52 Heol Charles ymhell i mewn i’r 1890au.

Yn dilyn ymadawiad yr Henadur Jacobs, prynwyd yr eiddo gan Fwrdd Gwarcheidwaid Caerdydd a gartrefodd y Poor Law Union Dispensary yno tan iddynt ddirwyn i ben ym 1930, a hefyd swyddfa’r Cofrestrydd Arolygol.  Mae’r meddianwyr dilynol wedi cynnwys gwerthwyr cynhyrchion amrywiol, cyfreithwyr ac elusen.  Heddiw mae’r adeilad yn wag ac wedi’i esgeuluso.

David Webb, Gwirfoddolwr Archifau Morgannwg

Ffynonellau a ddefnyddiwyd:

  • Casgliad Mary Traynor (cyf.: D1093/1/3)
  • Cofnodion Bwrdeistref Caerdydd, cynlluniau ar gyfer ychwanegiad i dŷ, 52 Heol Charles Street, 1884 (cyf.: BC/S/1/4454.1)
  • Cofnodion Bwrdeistref Caerdydd, cynlluniau ar gyfer Swyddfa Cofrestrydd newydd, Tŷ Llancarfan, Heol Charles, 1897 (cyf.: BC/S/1/12408)
  • Cyfeirlyfrau amrywiol ar gyfer Caerdydd
  • Cyfrifiad 1851 – 1911