Cofnodion y Sesiynau Chwarterol

Y cofnodion cyntaf i ddod i law’r Archifdy Morgannwg newydd ar 13 Medi 1939 oedd dau rolyn o Sesiynau Chwarterol y llys ym 1727. Y 75ain eitem, ar 12 Rhagfyr, oedd pedair rhôl ar gyfer 1800. Pan ddaeth y gwaith yn y Swyddfa Gofnodi i ben ym mis Mawrth 1940, derbyniwyd dros 1100 cofnod o Sesiynau Chwarterol yng Nghyngor Sir Morgannwg.

Rhol Sesiwn Chwarter cyn triniaeth cadwraeth

Llys y gyfraith a oedd yn gwrando ar achosion yn deillio o’r hen sir Forgannwg oedd y Sesiynau Chwarterol. Roedd yr ynadon yn eistedd fel barnwyr gyda rheithgor, ond roedd ganddo gyfrifoldebau gweinyddol hefyd, er enghraifft cynnal a chadw rhai pontydd yn y sir, rhedeg y carchardai, y gwallgofdai, a’r heddlu a gorfodi’r gyfraith ar drwyddedu a chofrestru.  

Etifeddwyd cofnodion hanesyddol y Sesiynau Chwarterol, a oedd mewn rhai achosion yn dyddio yn ôl i’r canol oesoedd, gan y Cynghorau Sir ym 1889. Roeddent yn un o’r rhesymau pennaf dros sefydlu swyddfeydd cofnodion sirol (agorwyd y cyntaf yn Swydd Bedford ym 1913) wrth i Gynghorau ymateb i geisiadau i wneud y cofnodion ar gael i’r cyhoedd.

Asesiad Treth Tir ar gyfer Cantref Miskin, 1795

Mae cofnodion y llys yn un o’r casgliadau mwyaf a gedwir gan Archifau Morgannwg. Mae’r llyfrau cofnodion yn dechrau ym 1719 a’r rholiau sesiwn ym 1727, ac mae pob cyfred yn rhedeg yn ddi-dor bron nes cafodd y llys ei ddileu ym 1971. Mae cofnodion eraill sy’n rhan o bapurau’r Sesiynau Chwarterol yn cynnwys Asesiadau Trethi Tir (1766-1831), cynlluniau cyhoeddus ar adnau megis camlesi, rheilffyrdd a chynlluniau nwy a thrydan, cofrestri etholwyr a chofnodion cynnar Heddlu Morgannwg.

Pam buddsoddi mewn hyfforddiant?

Fel rhan o’r project Diogelu Treftadaeth Cymunedau Lleol (CLOCH), bu Archifau Morgannwg yn gweithio gyda Grŵp Llandrillo Menai, sef coleg Addysg Bellach yn y gogledd, ers bron tair blynedd i gyflwyno’r cwrs Tystysgrif Lefel 2 Llyfrgelloedd, Archifau a Gwasanaethau Gwybodaeth i hyfforddeion CLOCH.  Yn ystod y cyfnod hwn, mae staff Archifau Morgannwg a’n partneriaid project wedi cwblhau hyfforddiant asesu a sicrhau ansawdd i gynorthwyo’r broses o gyflwyno’r hyfforddiant, ac rydym yn ddiolchgar iawn am y cyllid ychwanegol gan Cymal: Amgueddfeydd, Archifau a Llyfrgelloedd Cymru sydd wedi galluogi hyn. Rydym oll wedi dysgu o’r profiad hwn, ond mae’r buddiannau’n golygu roedd yn werth chweil mynd i’r afael â’r heriau.

Mae rhagor o wybodaeth am gefndir project CLOCH ar gael yma http://www.archifaumorgannwg.gov.uk/content.asp?nav=2,45&parent_directory_id=1&language=cym ac mae’r lleoliadau sy’n para blwyddyn yn rhoi cyfle i ddatblygu sgiliau ymarferol a fydd yn galluogi’r hyfforddeion i ddatblygu eu gyrfaoedd mewn amrywiaeth eang o leoliadau yn y sector treftadaeth. Roeddem o’r farn ei bod yn bwysig darparu fframwaith ar gyfer yr hyfforddiant hwn, yn ddelfrydol wedi’i seilio ar gymhwyster neu ddysgu achrededig, er mwyn sicrhau y byddai gan yr hyfforddeion rywbeth mesuradwy ar ddiwedd eu blwyddyn gyda ni – a dyna yw diben y cymhwyster Lefel 2.

Yn ein barn ni, mae wyth uned y cymhwyster yn sicrhau bod gan yr hyfforddeion y sgiliau a’r wybodaeth ymarferol sylfaenol drylwyr sydd eu hangen arnynt i weithio fel cynorthwyydd llyfrgell, cynorthwyydd archifau neu staff ystafell chwilio. Roeddem yn gallu bod yn hyderus y byddai cwblhau’r cymhwyster yn profi i ddarpar-gyflogwyr fod gan yr hyfforddeion y sgiliau a’r wybodaeth sydd eu hangen arnynt, gan fod y cymwysterau wedi’u datblygu gan weithwyr proffesiynol yn y sector.

Mae chwech o’r unedau yn ymdrin â sgiliau ymarferol, a chaiff hyn ei gyflwyno a’i asesu yn y gweithle yn llwyr. I aelod o staff presennol, efallai mai diben astudio ar gyfer cymhwyster Lefel 2 fyddai gwella dealltwriaeth a gwybodaeth yn hytrach na datblygu sgiliau newydd. Mae’r ffordd y caiff y sgìl ei asesu yn dangos bod y dysgwr yn deall pam ei fod yn gwneud rhywbeth, yn hytrach na dim ond sut i’w wneud. Mae’n hawdd iawn i bawb syrthio i’r fagl o wneud rhywbeth gan ein bod wastad wedi’i wneud yn y ffordd honno, neu roi cyfarwyddiadau i staff newydd sy’n dangos iddynt sut i wneud rhywbeth – er mwyn eu galluogi i fynd y tu ôl i’r cownter a dechrau helpu ein defnyddwyr – yn hytrach nag esbonio pam ein bod yn gwneud hynny. Yn ogystal â rhoi prawf ar sgiliau ein hyfforddeion, mae astudio ar gyfer y cymhwyster wedi cymell eu cydweithwyr a’u goruchwylwyr i adolygu ac ailystyried pam eu bod yn gwneud y pethau a wnânt. Pan rydych yn gweithio mewn gwasanaeth prysur, prin y cewch amser i wneud hynny.

Mae dwy uned yn unedau gwybodaeth sy’n eich galluogi i ystyried eich gwasanaeth eich hun yn fanylach, ac sy’n ymdrin â chyd-destun ehangach y sector treftadaeth hefyd. Mae ein hyfforddeion wedi astudio ar gyfer y cymhwyster hwn mewn amryw o leoliadau gwahanol, o wasanaethau archifau ac amgueddfeydd i lyfrgelloedd cangen bychain a llyfrgelloedd canolog prysur, a chânt y cyfle i ymweld â lleoliadau eraill i weld sut mae gwasanaeth gwahanol yn gweithredu. Mae’r gwahaniaethau hyn hefyd yn effeithio ar eich rôl rheng-flaen yn y llyfrgell neu’r gwasanaeth archifau, ac mae hefyd yn gwneud i chi ystyried sut mae’r gwahaniaethau hyn yn effeithio ar y bobl sy’n dod i mewn i ddefnyddio eich llyfrgell neu archifau.

Mae dwyn ynghyd dysgwyr o wasanaethau gwahanol wedi helpu i rannu arfer gorau hefyd. Mae ein hyfforddeion wedi cwblhau un o’r unedau mwy technegol – ar warchod, diogelu a chopïo gwybodaeth a/neu ddeunydd – yma yn yr archifau lle mae’r sgiliau hyn yn cynnwys canolbwyntio ar ddiogelu a chadwraeth a gofalu am ddogfennau bregus. Gall yr hyfforddeion fynd â’r sgiliau mwy arbenigol hyn allan i’w llyfrgelloedd a’u gwasanaethau astudiaethau lleol a rhannu eu gwybodaeth.

Rydym yn gobeithio bod ein hymglymiad â’r cymhwyster hefyd wedi codi proffil cymwysterau galwedigaethol yn y sector hefyd. Ar adeg pan fo sgiliau proffesiynol yn wynebu perygl yn sgîl toriadau cyllidebol a’r posibilrwydd y gellir trosglwyddo gwasanaethau i gymunedau neu wirfoddolwyr, mae’n bwysig dangos bod angen hyfforddiant a sgiliau proffesiynol ar staff ar bob lefel. O ddiogelu data i iechyd a diogelwch, o weithio gydag oedolion neu blant sy’n agored i niwed i weithredu gofynion Deddf yr Iaith Gymraeg – mae dysgwyr sydd wedi cyflawni’r cymhwyster Lefel 2 yn deall pam fod y pethau hyn yn bwysig, a sut y maent yn effeithio ar y pethau a wnânt o ddydd i ddydd. Weithiau mae’n rhy hawdd i gymryd yn ganiataol yr hyn a wna ein hyfforddeion a’n holl staff drwy’r dydd, bob dydd i gynorthwyo pawb a ddaw i mewn i’r llyfrgell, yr archifau neu’r amgueddfa.

Mae ein gwaith i gyflawni’r cymhwyster galwedigaethol dysgu seiliedig ar waith wedi cael effaith gadarnhaol ar ein hyfforddeion, ein partneriaid project, eu staff a’n gwasanaethau, a byddai’n wych i weld mai un o effeithiau project CLOCH fyddai bod mwy o staff yn astudio cymwysterau galwedigaethol ac y byddai Cymal yn parhau i ariannu cynorthwyo datblygu sgiliau ar bob lefel.

Emma Stagg, Rheolwr Prosiect CLOCH

Cofnodion Plwyf

 Mae cofnodion plwyf yn ymddangos fel y 75ain eitem a dderbyniwyd ar bedwar achlysur: 1967, 1970, 1977 ac 1980.

Gall cofnodion plwyf ymwneud â’r plwyf sifil neu’r plwyf eglwysig. Sefydlwyd Cynghorau Plwyf Sifil gan Deddf Llywodraeth Leol 1894. Roedd y plwyf sifil yn ysgwyddo rhai o’r cyfrifoldebau yr arferai’r plwyf eglwysig fod yn gyfrifol amdanynt. Gall cofnodion plwyf gynnwys cofnodion festri, cofrestri gwasanaeth, cofnodion Cyngor y Plwyf a chynlluniau degwm, yn ogystal â chofrestri bedydd, priodasol ac angladdol. Mae’r cyfan o’r rhain yn adnoddau hanes lleol a hanes teulu gwerthfawr.
Mae gan Archifau Morgannwg fwy na chwe mil o gofnodion yn y catalog ar gyfer cofnodion plwyf yn dyddio o’r 1500au i’r 2000au.
Mae bellach yn haws nag erioed o’r blaen i ddefnyddio cofrestri plwyf i chwilio hanes eich teulu. Mae cofrestri a gedwir gan Archifau Morgannwg wedi cael eu mynegeio a’u digideiddio. Tynnir llun o bob tudalen yn y gofrestr ac mae ar gael ar-lein drwy Find My Past neu yn ein hystafell chwilio dogfennau drwy Plwyf, ein cronfa-ddata cofrestri plwyf fewnol.

Gall Cofrestri Plwyf nid yn unig fod yn ffynhonnell wybodaeth ar gyfer hanes teulu, ond hefyd ar gyfer llawer mwy. Mae Cofrestr Bedydd Gatholig Dewi Sant Caerdydd (1836-1855) yn cynnwys rhestr o’r rhai a fu farw o’r Colera ym 1849. Mae’r rhestr o chwe deg wyth o enwau yn dangos yr effaith andwyol y gallai epidemig o’r fath ei chael ar gynulleidfa.

Mae Cofrestr Angladdau 1849 ar gyfer Merthyr Tudful yn croniclo marwolaeth anesboniadwy. Ar 19 Hydref mae corff dienw yn cael ei gladdu ar ôl cael ei ‘ganfod wedi boddi ym mhwll Mr A. Hills’.

Roedd y 75ain eitem ar gyfer y blynyddoedd 1967 a 1970 ill dwy yn gynlluniau degwm (Cyf: P/97 Parish of Marcross and P/80/2b Parish of Coity Lower.) Fel arfer mae cynlluniau degwm yn dyddio o’r 1840au cynnar ac i lawer o blwyfi, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig, y rhain yw’r mapiau hynaf sydd ar gael. Degwm oedd math o dreth a dalwyd gyda nwyddau – gyda chynnyrch o diroedd y plwyf – ac yn ddiweddarach fel swm o arian, gan y plwyfolion i eglwys y plwyf a’r clerigwyr. Mapiau sy’n dangos y tir o fewn y plwyf yw’r cynlluniau hyn mewn gwirionedd, ac yn y dosraniadau sydd ynghlwm wrthynt mae enwau’r perchenogion a deiliaid y tir, y defnydd a wneir o’r tir ac adeiladau, a faint o ddegwm sy’n ddyledus i’r eglwys o’r darn o dir hwnnw. Maent yn arbennig o ddefnyddiol ar gyfer chwilio hanes lleol a hanes tai.

 

Y 75ain eitem olaf ar gyfer Cofrestri Plwyf oedd casgliad o gofnodion plwyf sifil o Gyngor Plwyf Llys-faen (Cyf: P56). O ddarllen cofnodion y cyfarfod ym Mehefin 1939 gallwch weld fod eu pryderon yn adlewyrchu’r rheiny a geir mewn cyngor modern – goryrru, gwasanaethau bws a sbwriel!

 

 

 

Cofnodion Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr

Y 75ed eitem a dderbyniwyd yn 2004 oedd dyddiadur Cangen Morgannwg Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr o 1921, a elwid hefyd yn ‘Blwyddlyfr yr Amaethwyr’.

Blwyddlyfr yr Amaethwyr

Sefydlwyd Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr ym 1908 yn dilyn cyfarfod yn Sioe Smithfield. Ymunodd y cynrychiolwyr cyntaf o Gymru, sef Brycheiniog a Sir Faesyfed, y flwyddyn honno, gyda phob sir arall Cymru yn ymuno dros y blynyddoedd nesaf.

Ym 1921, roedd swyddfeydd Cangen Morgannwg yn rhif 2 a 3 Stryd y Farchnad, Pen-y-bont ar Ogwr. Noah Morgan oedd Llywydd Cangen Morgannwg.  Mae holl swyddogion a chyfreithwyr y gangen wedi’u rhestru yn y dyddiadur. Rhestrir manylion pob un o is-ganghennau Morgannwg, gan nodi enwau’r Cadeiryddion, yr Ysgrifenyddion a’r cynrychiolwyr. Roedd y canghennau yn cynnwys:

• Aberdar
• Melin Ifan Ddu
• Penybont-ar-Ogwr
• Caerdydd
• Y Bontfaen
• Gwyr (De)
• Gwyr (Canolog)
• Gwyr (Gogledd)
• Llansamlet
• Llanilltud Fawr
• Llanilltud Faerdre
• Llantrisant
• Llanwynno
• Llysfaen
• Maesteg
• Merthyr
• Castell Nedd
• Ffos y Gerddinen
• Pencoed
• Y Pil
• Pontypridd
• Pontardawe
• Gorllewin Morgannwg

Roedd gan Gangen Morgannwg nifer o is-bwyllgorau hefyd, sef y Pwyllgor Llafur, y Pwyllgor Cyfreithiol a’r Pwyllgor Llaeth. Rhestrwyd enwau swyddogion y pwyllgorau hyn yn y dyddiadur hefyd.

Mae cynnwys y dyddiadur yn amrywiol.  Mae’n cynnwys nifer o erthyglau:‘The Old Glamorgan Pig’ gan yr Henadur Illtyd Thomas, ‘The Vale of Glamorgan Heavy Horse Society’ gan D. C. Watts o’r Bont-faen, ac erthygl am Undeb Cenedlaethol yr Amaethwyr gan y Llywydd Cenedlaethol E. W. Langford.

Ochr yn ochr â’r erthyglau hyn, ceir darnau byrrach sy’n cynnig cyngor ar faterion penodol megis trethiant (gan gynnwys y lwfans gwraig a lwfans ceidwad tŷ), taliadau degwm, manylion cyfansoddiad llaeth gwartheg, ac arweiniad ar sut i amcangyfrif cynnwys teisi gwair, bwsielau ceirch, barlys a gwenith, a chanfod pwysau gwartheg.

Ceir crynodeb o fusnes y Gangen am y flwyddyn. Ymhlith y pynciau a drafodwyd mae deddfwriaeth a rheolaeth lywodraethol, cyflogau ac oriau gwaith, gweithredoedd tir, prisiau llaeth, gwlân, gwenith, trethiant lleol, pwysau a mesurau ac achosion cyfreithiol.

Mae’r dyddiadur yn rhestru enwau Arglwydd Raglawiaid Cymru ac Aelodau Seneddol Morgannwg, dyddiadau prif ffeiriau a marchnadoedd de Cymru ar gyfer 1921, a dyddiadau eclipsau ar gyfer y flwyddyn. Ceir hysbysebion peiriannau fferm, cyflenwyr ac asiantau hefyd.

Mae’r dyddiadur yn cynnwys tablau bridwyr ar gyfer pob mis, sy’n cynorthwyo ffermwyr i gyfrifo dyddiadau esgor disgwyliedig cesig, gwartheg, defaid, geifr a hychod, ynghyd â thablau cyfrifon arian parod.

Yn ddiau byddai Blwyddlyfr yr Amaethwyr wedi bod yn adnodd defnyddiol ar gyfer ffermwyr ledled Morgannwg.

Cyngor Eglwysi Rhydd Y Barri

Y 75ain eitem a gafwyd yn y flwyddyn 2014 yw un ffotograff du a gwyn o aelodau Cyngor Eglwysi Rhydd y Barri.Tybir y tynnwyd y ffotograff tua 1945. Roedd y Cyngor yn trefnu cyfarfodydd ar y cyd ag enwadau eraill ac yn hyrwyddo ymgyrchoedd ysbrydol, megis taith bregethu Billy Graham ym 1954.Roedd y Cyngor hefyd yn denu siaradwyr nodedig, megis ym 1955 pan anerchwyd y Cyngor gan yr Aelod Seneddol dros Abertyleri, y Parchedig Llewellyn Williams.

Cyngor Eglwysi Rhydd Y Barri

Y bobl yn y ffotograff yw (rhes gefn ch-dd) Mr Len Blake, Miss Susie Adams, y Parch Fred Adams, Mrs Bessie Davies (gwraig Howard Davies), Mr W. Roberts, Peggy Evans a Gweinidog Methodistaidd dienw; (rhes flaen ch-dd) Miss Bertha Worrall, menyw ddienw, y Parchedig Lionel Evans, Mr Frank Keeting a menyw ddienw arall.

Ym 1939 roedd y Parchedig Fred Adams yn aelod o Eglwys y Bedyddwyr Holton Road, a gofynnwyd iddo fod yn Weinidog Eglwys y Bedyddwyr Mount Pleasant.Dechreuodd bregethu yn Eglwys y Bedyddwyr Mount Pleasant ar 20 Awst 1939, ac fe’i urddwyd yn weinidog ym mis Medi 1939. Fe’i penodwyd yn ysgrifennydd cangen y Barri o Undeb y Gweithwyr Trafnidiaeth a Chyffredinol ym 1945. Ymddiswyddodd y Parchedig Adams fel gweinidog Mount Pleasant ym 1951, ond gofynnwyd iddo ddychwelyd ym mis Hydref 1955. Bu yno tan 1961, pan adawodd Mount Pleasant i fod yn weinidog llawn amser yn Eglwys y Bedyddwyr Union Street yn Crewe.

Mae Archifau Morgannwg yn cadw nifer o gasgliadau o gofnodion eglwysi a chapeli.Gellir gweld manylion yr eitemau hyn yn ein catalog Canfod
http://calmview.cardiff.gov.uk/CalmView/ a gellir gweld y dogfennau yn ein hystafell chwilio.

NADFAS yn ymuno â’r adran Gadwraeth

Yng nghanol mis Mai dechreuodd aelodau Cymdeithas Genedlaethol y Cymdeithasau Celfyddyd Addurnol a Chain (NADFAS) weithio ar ddau broject gwirfoddoli gwahanol yn Adran Gadwraeth Archifau Morgannwg. Cynhelir y projectau ar foreau Mawrth a phrynhawn dydd Iau, gyda phob sesiwn yn cynnwys grŵp o bump o wirfoddolwyr.

 

Mae pob grŵp yn gweithio ar broject gwahanol. Mae gwirfoddolwyr sesiwn dydd Mawrth yn gweithio ar lanhau ac ailbacedu rhai o fapiau a dosraniadau’r degwm a gedwir yn Archifau Morgannwg. Gwneir hyn gyda sbyngau glanhau sych a rwberi finyl, gan roi gofal a sylw i beidio dileu unrhyw nodiadau ar y mapiau, yn enwedig y rheiny a wnaed â phensel. Gall hwn fod yn waith budr iawn ar brydiau; yn yr achosion hyn mae effaith y gwaith ar y map yn amlwg.Ond weithiau gall ymddangos nad yw’r gwaith yn gwneud fawr o wahaniaeth i gyflwr cyffredinol y map.Mewn llawer o achosion mae hyn o ganlyniad i waith atgyweirio blaenorol yn dyddio o’r 1940au a 1950au ac mae cryn dipyn o’r baw bellach wedi dod yn rhan annatod o’r mapiau. Rydym yn ffodus iawn nad yw hyn yn digalonni ein gwirfoddolwyr o gwbl ac maent yn gwneud cynnydd da o ran glanhau mapiau’r degwm.

 

Gwirfoddolwyr NADFAS yn glanhau rhan o fap degwm Llantrisant

Mae’r ail broject yn cynnwys glanhau, ad-drefnu a rhestru rhestrau cytundebau criwiau llongau ar gyfer blynyddoedd cyfrifiad, yn dechrau gydag 1901. Yn gyntaf mae’n rhaid i’r gwirfoddolwyr lanhau pob cytundeb unigol gyda sbwng glanhau sych. Mae’r sbyngau, neu’r sbyngau mwg fel y’u gelwir, yn codi llawer o’r baw ac yn ei ddal y tu mewn iddynt. Unwaith y byddant wedi glanhau cytundebau’r criwiau cânt eu had-drefnu gan ddefnyddio rhifau swyddogol y llongau. Yna gallant ddechrau ar y broses o restru enwau’r holl bobl y mae eu henwau ar y cytundebau, ynghyd â’r wybodaeth amdanynt. Bydd y wybodaeth hon ar gael ar-lein yn y dyfodol.

Gwirfoddolwyr NADFAS yn glanhau bocsys o gytundebau criwiau

Clwb Hoci Caerdydd a Choleg yr Iesu, Caergrawnt

Roedd y 75ain derbynyn a gafwyd yn 1999 yn cynnwys tri llun; dau yn dangos aelodau Clwb Hoci Caerdydd, yn nhymhorau 1921-22 a 1922-23, mae’r llall yn dangos glasfyfyrwyr Coleg yr Iesu, Caergrawnt yn 1915.

Sefydlwyd Clwb Hoci Caerdydd yn 1896. Enw’r clwb oedd Clwb Hoci y Rhath bryd hynny.  Ond newidiodd yr enw’n fuan, ac erbyn 1899 roedd ganddyn nhw dimau llwyddiannus yn chwarae yn erbyn cystadleuwyr lleol.

Mae’r chwaraewyr yn ein lluniau wedi’u henwi.

Clwb Hoci Caerdydd 1921-22

Y XI Cyntaf ar gyfer 1921-22 oedd:  (Rhes Gefn chwith-dde) R. S. R. David, H. W. Brown, J. H. Bennett, F. T. Arnold, W. S. Courtis, K. R. D. Fawcett, B. S. Rees (Rhes Flaen chwith-dde) W. A. Phillips, G. M. Turnbull, G. M. Maine-Tucker, R. T. S. Hinde (Capt.), A. T. Harper, A. Edmunds

Clwb Hoci Caerdydd 1922-23

Yn 1922-23 roedd y XI Cyntaf yn cynnwys: (Rhes Gefn chwith-dde) Fred Thomas (Ref.), J. D. Morgan, L. R. Morgan, D. A. Duncan, C. V. Miller, R. Parry Jones, A. T. Harper (Rhes Flaen chwith-dde) R. S. R. David, Captain R. T. O. Cary, H. W. Browne (Capt.), R. T. S. Hinde, B. S. Rees

Tynnwyd y llun o lasfyfyrwyr Coleg yr Iesu yn 1915, yn ystod blynyddoedd cyntaf y Rhyfel Byd Cyntaf.  Mae’n cynnwys:

Glasfyfyrwyr Coleg yr Iesu 1915

(Rhes Gefn chwith-dde) J. Williams, H. C. Lee, A. Jackson, M. Solomans, A. J. Newling, C. T. Deshmulche (Rhes Flaen chwith-dde) J. K. Redgrave, A. Richardson, Rev. N. B. Nash, L. A. Pare, B. S. Lloyd, R. S. R. David, Rev. K. H. Gray

Os oes gennych unrhyw wybodaeth ar y myfyrwyr hyn, neu ar chwaraewyr Hoci Caerdydd, hoffen ni glywed gennych chi.

Pwyllgor Llyfrgell Penarth

Mae’r 75ain eitem a gafwyd ym 1968 (DXPD 7-10) yn rhan o Gasgliad Llyfrgell Penarth ac mae’n cynnwys cofnodlyfrau Pwyllgor Llyfrgell Penarth (1941-57), copi o’r Bil i Ddiwygio’r Ddeddf Llyfrgelloedd a gohebiaeth a memoranda o ran Llyfrgell Rydd Penarth a sefydlu Llyfrgell Gyhoeddus Penarth (1895-1927). Mae’r rhain yn gofnodion gan Gyngor Ardal Drefol Penarth, a gallwch ddysgu mwy am hanes y cyngor a’i ragflaenwyr a’i olynwyr yma: (UDPE http://calmview.cardiff.gov.uk/CalmView/Record.aspx?src=CalmView.Catalog&id=UDPE&pos=1).

Efallai eich bod yn chwilfrydig ynghylch beth y gallech chi ei ddysgu o’r cofnodion hyn! Mae llawer o wybodaeth i bobl sydd â diddordeb mewn arferion cyflogaeth, datblygiad gwasanaethau llyfrgell, rôl llyfrgellydd proffesiynol, effaith yr Ail Ryfel Byd, hanes Penarth, rôl merched a busnesau lleol Penarth. Os oedd gennych aelod o’r teulu a eisteddai ar y Pwyllgor neu a weithiodd yn y llyfrgell (fel llyfrgellydd, cynorthwyydd, gofalwr neu lanhawr) mae hefyd o wybodaeth am eich hanes teuluol.

Mae manylion bob dydd yr hyn y gallech ei ddisgwyl o gofnodlyfr Pwyllgor Llyfrgell Gyhoeddus sy’n cynnwys amcangyfrifon blynyddol incwm a gwariant, penderfyniadau ar amseroedd agor a chau ar gyfer gwyliau cyhoeddus, penodiadau a chyflogau, atgyweiriadau a glanhau, llyfrgell a brynwyd a rhoddion a gafwyd. Cafodd y cyngor hefyd gwyn gan berson lleol nad oedd y ceiliog gwynt ar y Llyfrgell yn gweithio’n gywir (nid ystyriwyd ei drwsio’n flaenoriaeth ariannol gan y Pwyllgor). Ac os ydych yn byw ym Mhenarth, fwy na thebyg na synnech chi wybod bod atgyweirio’r cloc hefyd yn cael ei drafod!

Mae’r cofnod cyntaf yn y llyfr cofnodion (DXPD7) o fis Mawrth 1941 yn nodi diolch y Pwyllgor i ymdrechion yr Is-gorporal Peter Roberts a’r Taniwr H. Warner yn y Llyfrgell ar nos Fawrth y 4ydd. Penderfynwyd ysgrifennu at Swyddog Milwrol H. Warner i fynegi diolch am ei ymdrech, a achubodd y Llyfrgell. Mae blynyddoedd y rhyfel yn canolbwyntio ar ymdrechion i gadw’r llyfrgell ar agor wrth i staff (benywaidd) gofrestru yn y gwasanaeth, y drafferth o gael glo i gynhesu’r adeilad, sicrhau bod personél milwrol lleol (Prydeinwyr ac Americaniaid) yn cael mynediad i’r llyfrgell a defnyddio’r llyfrgell i gadw deunyddiau ARP.

O 1948, mae’r Pwyllgor am greu Llyfrgell Plant yn y seler (gyda’i mynedfa ei hun). Cytunodd Pwyllgor Cyffredinol Arbennig i sefydlu Llyfrgell Plant ar 4 Chwefror 1949, ac agorodd ar 15 Mawrth 1950. Aeth y Llyfrgellydd i Lundain i ddewis llyfrau (gyda £250), dechreuodd sesiynau stori i blant iau ar fore Sadwrn ar ôl i’r llyfrgell plant agor, a chytunodd y Pwyllgor i brynu cylchgrawn Eagle ym mis Mai 1950. Un newid mawr o gofnodion 1944 oedd penderfynu y dylai’r Ystafell Ddarllen gael ei defnyddio gan blant yn ôl disgresiwn y Llyfrgellydd a’r staff yn unig.

Gohebiaeth Llyfrgell Penarth

Mae’r ohebiaeth (DXPD10) yn cynnwys cyfres o amcangyfrifon ac anfonebau gan fasnachwyr lleol ym Mhenarth am waith ar Lyfrgell Rydd Penarth a Llyfrgell Gyhoeddus Penarth. Mae’r dogfennau’n rhoi cipolwg i ni ar gostau deunyddiau a llafur bryd hynny, ystod y masnachwyr lleol a oedd yn gweithio, gyda’r cyfan wedi’i ysgrifennu ar bapur pennawd. Mae yna ‘deimlad’ gwahanol iawn i’r anfoneb electronig y byddai’r Archifau’n ei chadw yn y dyfodol.

Gohebiaeth Llyfrgell Penarth

Mae’r cofnodion hefyd yn cynnwys rhestr staff y llyfrgell newydd a’u cyflogau o 1895 ymlaen. Mae nodiadau ychwanegol ar gefn llythyr wedi’i argraffu ar gyfer ‘Cronfa Siôn Corn Penarth, 1922’. Mae’r eitemau hyn, ynghyd â’r rhai a nodir uchod, yn rhoi cipolwg difyr ar fywyd ym Mhenarth 90 mlynedd yn ôl.