Roedd tai coffi ar droad y 19eg ganrif yn hoff leoliad ar gyfer cyfarfodydd clybiau a chymdeithasau. A hwythau’n llawn papurau newydd a phamffledi, roeddent yn annog cwsmeriaid i hamddena ac yn aml roedd ganddynt ystafelloedd ychwanegol y gellid eu defnyddio ar gyfer grwpiau. Roedd y Criterion Coffee Tavern ar Heol y Bont-faen yn fan cyfarfod rhesymegol i gricedwyr Alpha a oedd bron i gyd o ardal Treganna. Yma y cyfarfuont, ar ôl gwaith, ddydd Gwener 22 Gorffennaf 1898, i gytuno ar gynlluniau ar gyfer ffurfio tîm pêl-droed newydd ar gyfer y tymor nesaf.
Roedd o leiaf 15 yno a mwy na thebyg rhagor. Yr enwau Hill, Gibson, Price, Gallon, Williams, Norie a Frazer oedd rhai yn unig a gofnodwyd yng nghod llawysgrifen y cyfarfod. At ei gilydd, hwy oedd meibion teuluoedd a ddenwyd i Gaerdydd o bob rhan o Brydain gan y cyfleoedd gwaith yn y diwydiannau llongau a glo. Roedd eu tadau’n gymysgedd o seiri coed, gweithwyr metel a gweithwyr ystadau. Roedd rhai fel John Gibson, saer coed o’r Alban, wedi sefydlu eu busnesau eu hunain yng Nghaerdydd. Roedd ei feibion, Jack a Billy, bellach yn gweithio i’w gwmni adeiladu ac yn chwarae i Alpha ar benwythnosau. Roedd eraill yn gwneud eu ffordd eu hunain mewn amrywiaeth o swyddi a phroffesiynau lleol fel athrawon, clercod a gweithwyr swyddfa bost. Yr hynaf yn y cyfarfod oedd Philip Price, 31 oed ac athro yn Ysgol Radnor Road. Mae’n debyg mai’r ieuengaf oedd yn bresennol oedd Jim Norie, clerc llongau 18 oed, yr oedd ei dad hefyd yn hanu o’r Alban. Fodd bynnag, roedd y rhan fwyaf o’r grŵp, gan gynnwys y brodyr Fred a George Hill, meibion garddwr marchnad o Gaerfaddon, yn eu 20au cynnar.
Gyda brawd Philip, Fred Price, yn llywyddu, daeth busnes y dydd i ben yn gyflym. Nid oedd y drafodaeth yn ymwneud â sefydlu tîm newydd ond sut i symud pethau ymlaen ar gyfer tymhorau 1898-99. Efallai’n rhyfedd iawn, cafodd …nifer fawr o enwau eu cynnig ar gyfer y clwb newydd. Yn y pen draw, roedd y rhain wedi’u lleihau i ‘Clwb Pêl-droed Alpha Caerdydd’ neu ‘Cymdeithas Corinthiaid Caerdydd’. Cytunwyd ar yr olaf yn y pen draw gan … fwyafrif helaeth. Mae’n aneglur pam dewiswyd peidio â pharhau â’r enw Alpha. Mae’n ddigon posibl iddynt gael eu denu gan yr ymrwymiad i chwaraeon a chwarae teg oedd yn gysylltiedig â thîm Corinthian a ffurfiwyd yn Llundain ym 1882. Ac eto, pan ddaeth i gyfansoddiad y clwb newydd roedd lobi gref dan arweiniad y brawd ieuengaf Price, sef Roger, y dylid cyfyngu’r aelodaeth honno i dîm criced Alpha Caerdydd ynghyd ag eraill a oedd wedi chwarae i dîm pêl-droed Alpha o’r blaen. Gwrthodwyd hyn gan bleidlais hollt ond ar yr amod bod aelodau newydd yn talu’r tanysgrifiad blynyddol o 4 swllt y flwyddyn ac yn cael eu cymeradwyo gan y pwyllgor.
Etholwyd Fred Price a Billy Gibson, prif ffigyrau tîm criced Alpha, yn gapten ac yn is-gapten y tîm gyda George Gallon, athro 22 oed ac Albanwr arall, yn derbyn rôl yr Ysgrifennydd a’r Trysorydd Anrhydeddus. Wedi cytuno ar wyrdd ac aur ar gyfer lliwiau’r tîm i’r tymor cyntaf, dirprwywyd y dasg annymunol o ddelio â thasgau ymarferol megis caffael y cit ac offer a dod o hyd i gae i bwyllgor a oedd yn cynnwys Jim Norie, Jack Gibson, Philip Price a Fred Hill.
Gyda gêm gyntaf wedi’i chynnig ar gyfer canol mis Medi, ysgogodd y cyfarfod fwrlwm o weithgarwch. Mae cofnodion y clwb yn dangos bod set newydd o grysau wedi’u prynu am £2.4s.6d ynghyd â physt gôl, baneri cyffwrdd a dwy bêl-droed newydd. Ychwanegwyd chwiban newydd at hyn am gost o un swllt a chwe cheiniog. Cynhaliwyd cyfarfod pellach ddydd Iau 25 Awst yn y Criterion Coffee Tavern. O dan gadeiryddiaeth Philip Price y tro hwn, y prif fusnes oedd cytuno ar drefniadau manwl ar gyfer aelodaeth clybiau ac ethol swyddogion y clwb. Yn ogystal, cytunwyd y byddai Corinthiaid Caerdydd yn darparu ail dîm yn y tymor cyntaf. Roedd hyn i fod yn fater dadleuol. Fodd bynnag, roedd y penderfyniad yn pwysleisio uchelgais y clwb a’r hyder y gallai’r tîm newydd ddenu a recriwtio digon o chwaraewyr.
Gyda ffi o bum swllt yn cael ei thalu i Gymdeithas Bêl-droed De Cymru a Sir Fynwy, aeth George Gallon ati i osod cyfres o hysbysebion mewn papurau newydd lleol ar gyfer gemau gyda … chlybiau cryf yng Nghaerdydd a’r cylch. Yn gwbl nodweddiadol o arfer y Corinthiaid, nid oedd gan y tîm unrhyw gynlluniau ar y dechrau i ymuno â chynghrair na chymryd rhan mewn cystadlaethau cwpan ond yn hytrach gofynnodd am gyfres o gemau “cyfeillgar”. Fodd bynnag, o gofio bod y rhai oedd yn ymwneud â’r clwb yn cymryd rhan yn rheolaidd yn y cynghreiriau criced lleol, mae’n anodd gweld bod gan Corinthiaid Caerdydd unrhyw wrthwynebiad sylweddol i ymuno â’r cynghreiriau pêl-droed cymdeithasau lleol ar ryw adeg.
Daeth y gwaith paratoi i’w uchafbwynt gyda gêm ymarfer ddydd Sadwrn 10 Medi ym Mharc Thompson. Daeth hwn yn hoff leoliad y clwb yn y tymor cyntaf, er i gemau cartref gael eu chwarae hefyd ar Gaeau Llandaf. Ar gyfer y gêm ymarfer, aeth ‘tîm y Capten’, dan arweiniad Fred Price, i’r afael ag ‘ochr yr Is-gapten’ o dan Billy Gibson. Adroddwyd am y gêm yn y wasg fel eu gêm ymarfer gychwynnol. Dim ond wythnos yn ddiweddarach trefnwyd iddynt chwarae eu gêm gyntaf a gêm anodd yn erbyn ochr o un o’r prif gynghreiriau lleol, Cynghrair De Cymru.
Yn yr erthygl nesaf byddwn yn edrych ar y gêm gyntaf honno a’r hyn a fyddai’n dymor cyntaf llawn digwyddiadau ar gyfer Clwb Pêl-droed Corinthiaid Caerdydd newydd ei ffurfio.
Cedwir cofnodion Clwb Pêl-droed Corinthiaid Caerdydd ar gyfer y cyfnod 1898-1905 yn Archifau Morgannwg, a’r cyfeirnod yw D751. Mae’r erthygl hon yn tynnu ar y cofnodion ochr yn ochr â deunydd sydd i’w gael ar Bapurau Newydd Cymru Ar-lein gan Lyfrgell Genedlaethol Cymru. Darparwyd cymorth a chyngor hefyd gan Amgueddfa Criced Cymru wrth olrhain hanes tîm criced Alpha Caerdydd.
Tony Peters, Gwirfoddolwr Archifau Morgannwg
Archifau Morgannwg 