Monthly Archives: Mai 2018

Preswylfa, Clive Road, Caerdydd

Roedd Preswylfa ar Clive Road, Treganna, ar yr ochr ogleddol i’r gyffordd gyda Romilly Road.  Nid oes sicrwydd pryd y cafodd ei adeiladu, ond y tebyg yw ei fod yn eithaf newydd ym 1861 pan gofnodwyd yn y cyfrifiad mai Robert Rees a’r deulu oedd yn byw yno.  Roedd Rees yn pedwar deg pedwar oed ar y pryd, yn Weinidog gyda’r Methodistiaid Wesleaidd, ac yn Oruchwyliwr ar un deg pedwar o gapeli yng Nghaerdydd.  Ar y pryd, caeau a chefn gwlad fyddai wedi amgylchynu’r tŷ.  Mae rhai wedi awgrymu mai Lewis Davis, perchennog glo yn y Rhondda, adeiladodd Preswylfa. Mae’n debyg ei fod wedi byw yno yn hwyr yn y 1860au; nid yw hyn yn anghyson gyda chofnod 1861, oherwydd gwyddys fod Davis wedi cyfrannu’n hael at gronfeydd y Wesleaid.

Erbyn 1871, roedd yr eiddo ym mherchnogaeth Charles Thompson, partner pwysig ym musnes melina Spillers yn y dociau.  Er i Preswylfa symud o deulu Thompson ar ôl marwolaeth Charles ar 1 Mehefin 1889, mae’n werth nodi bod o leiaf dri o’i feibion wedi cyfrannu’n sylweddol at asedau diwylliannol a hamdden Caerdydd a’r cyffiniau.  Adeiladodd James Pyke Thompson (1846-1897) oriel Tŷ Turner ym Mhenarth, ddaeth yn ddiweddarach yn rhan o Amgueddfa Genedlaethol Cymru, yr oedd yn gymwynaswr iddi hefyd.  Cyflwynodd Charles Thompson (1852-1938) y gerddi a adwaenir heddiw fel Parc Thompson, a bu Herbert Metford Thompson (1856-1939) yn gynghorydd dinas ac yn henadur. Gyda’i frawd, Charles, chwaraeodd rôl bwysig yn ymdrech lwyddiannus y ddinas i brynu Caeau Llandaf fel gofod cyhoeddus.  Ysgrifennodd Herbert lyfrau ar nifer o bynciau, cyhoeddwyd ‘An Amateur’s Study of Llandaff Cathedral’, i’w ddosbarthu’n breifat yn 1924. Cyhoeddwyd hanes Caerdydd ganddo ym 1930. Gwnaed Charles (yr Ieuengaf) a Herbert, ill dau, yn Rhyddfreiniwr Anrhydeddus, a chofir enw James Pyke Thompson yn enw’r oriel yn yr Amgueddfa Genedlaethol yn Cathays.

Mae cyfeirlyfrau’r 1890au yn rhestru’r brodyr Albanaidd, perchnogion cychod, ym Mhreswylfa. Eu henwau oedd John (Syr John, maes o law) a Marcus Gunn.  Erbyn 1901, fodd bynnag, John Mullins oedd yn byw yno. Yn fasnachwr corn, mae’n debyg ei fod yn dal yno ym 1908. Dengys cyfrifiad 1911 mai’r cyfreithiwr Henry Thomas Box, ei wraig, eu dau fab, a phedwar o weision oedd yn byw yno.  Enw Box sydd yng nghyfeirlyfrau Caerdydd tan 1915. Mae Preswylfa yn diflannu, wedyn, o’r cyfeirlyfrau sydd ar gael, tan 1924. Erbyn hynny, Henry Woodley, sylfaenydd y busnes cigyddiaeth oedd yn dwyn ei enw, oedd y preswylydd.  Bu yno tan iddo farw ar 17 Mawrth 1950.

rsz_2d1093-2-051_preswylfa

Erbyn 1953, roedd Preswylfa wedi troi’n glinig iechyd y cyhoedd a bu’n gartref i lawer o wasanaethau Iechyd tan y 1970 o leiaf.  Tynnodd Mary Traynor ddarlun o Preswylfa ym mis Hydrefn 1996. Wedi hynny, cafodd ei ddymchwel.  Maes yr Annedd sydd ar y safle erbyn hyn, datblygiad o ryw dri deg o dai modern.  Gan mai ‘dwelling’ neu ‘abode’ yw ystyr y gair ‘preswylfa’, Mae ‘na gysylltiad, er ei fod yn un gwantan, gyda’r hen dŷ.

David Webb, Gwirfoddolydd Archifau Morgannwg

Ffynhonellau a ddefnyddiwyd:

Symud Waterguard / Y Tollty, Bae Caerdydd

Wedi’i sefydlu ym 1809, y Waterguard oedd cangen forol gorfodi refeniw’r DU.  Daethai dan reolaeth y Morlys tan 1822, pan y’i symudwyd dan adain y Bwrdd Tollau, gan ddod yn adran o Dollau Tramor a Chartref ym 1909. Gydag ad-drenu Tollau Tramor a Chartref EM ym 1972, daethai’r enw Waterguard i ben yn swyddogol.

rsz_d1093-2-050

Credir i’r adeilad crenellog a ddangosir yma gael ei godi yn Nociau’r Rhath yn y 1850au, i fod yn swyddfa Dollau leol.  Fe’i cadwyd pan adnewyddwyd yr ardal ar ddiwedd yr 20fed ganrif.  Ym 1993, cafodd yr adeilad cyfan ei symud ar drelar tua 100 metr i ffwrdd; a daeth yn flaen i dafarn newydd, a godwyd yn 2001 ac a enwyd The Waterguard.  Dengys llun Mary Traynor y gwaith symud yn mynd rhagddo.

David Webb, Gwirfoddolydd Archifau Morgannwg

Sources consulted:

 

Casablanca Club / Capel Bethel, Sgwâr Mount Stuart, Caerdydd

rsz_d1093-2-048_bethel_chapel_casablanca_club

Mae Bethel yn dyddio nôl i 1840 pan sefydlwyd ysgol Sul ar Orllewin Stryd Bute gan aelodau Eglwys Fedyddwyr Saesneg Bethany, Heol Eglwys Fair.  Maes o law codwyd capel ar James Street ac, ym 1855, ffurfiwyd achos ar wahân pan drosglwyddodd pedwar ar ddeg o aelodau o Eglwys Bethany.

Cyn bo hir roedd angen lleoliad mwy.  Gwerthwyd y safle ar James Street a rhoddodd Ardalydd Bute brydles am 99 o flynyddoedd ar ddarn o dir yng nghornel de-orllewinol Sgwâr Mount Stuart lle codwyd adeilad capel ac ysgoldy newydd.  Pan ddaeth y les i ben ym 1955, symudodd Bethel i hen gapel yr Annibynwyr yn Pomeroy Street gerllaw, gan gau yn 2000 oherwydd gostyngiad yn nifer yr aelodau a oedd yn oedrannus gan mwyaf.

Yn dilyn adleoli’r eglwys, defnyddiwyd yr adeilad ar Sgwâr Mount Stuart fel Neuadd Bingo i ddechrau, cyn sefydlu clwb nos Casablanca yno ddiwedd y 1960au.  Mae’n ymddangos bod y clwb yn parhau i weithredu ym 1988, ond ei fod wedi cau erbyn 1991. Ers ei ddymchwel, mae’r safle wedi cael ei ddefnyddio fel maes parcio preifat.

David Webb, Gwirfoddolydd Archifau Morgannwg

Ffynhonellau a ddefnyddiwyd:

  • Casgliad Mary Traynor [D1093/2/48]
  • Cofnodion Capel Bedyddwyr Bethel Butetown, Caerdydd, cofnodion, 1855-65 [D472/1/1]
  • Cofnodion Capel Bedyddwyr Bethel Butetown, Caerdydd, hanes yr egwlys gan Viv Purchase, Ysgrifennydd, 2000 [D472/11]
  • Cofnodion Capel Bedyddwyr Bethel Butetown, Caerdydd, adroddiad ar Gapel Bethel i Gapel Bedyddwyr Bethany, 1854 [DBAP/15/10/2]
  • Casgliad Ystad Bute Cyfreithwyr Debenham Tewson, Caerdydd, prydles ar dir ac eiddo ar Sgwâr Mount Stuart, 1965 [DBDT/73/16]
  • Casgliad Ystad Bute Cyfreithwyr Debenham Tewson, Caerdydd, prydles ar dir ac eiddo a elwir Casablanca Club ar Sgwâr Mount Stuart, 1971 [DBDT/73/19]
  • Jenkins, J Austin & James, R Edward, The History of Nonconformity in Cardiff
  • http://www.coflein.gov.uk
  • https://www.facebook.com/rockcardiff/photos

Bae Caerdydd cyn y Morglawdd

rsz_d1093-2-047

D1093/2/47

Tan ganol y bedwaredd ganrif ar bymtheg, morfeydd a gwastadeddau llaid oedd holl flaendraeth Caerdydd, a hwn a gysylltai Afonydd Taf ac Elái â Môr Hafren.  Roedd cei’r dref yn sefyll lle mae Heol y porth erbyn hyn, ond dim ond ar lanw uchel y gallai’r llongau gyrraedd yno o’r môr.  Doedd Bae Caerdydd fel y mae heddiw ddim yn bodoli hyd nes y datblygwyd y dociau yng Nghaerdydd a Phenarth.

Hyd yn oed bryd hynny, am ganrif a hanner, roedd y Bae yn fae llanw a thrai, gyda sianeli’r afonydd yn pasio drwy ardaloedd eang o wastadeddau llaid pan oedd y llanw ar drai.  Dim ond ym 1999, yn dilyn cwblhau’r Morglawdd, y cronnwyd dyfroedd y Taf a’r Elái, gan greu llyn dŵr croyw ym Mae Caerdydd.

rsz_d1093-2-044

D1093/2/44

rsz_d1093-2-045

D1093/2/45

Mae’r gyfres o luniau gan Mary Traynor yn dyddio nôl cyn y Morglawdd.  Mae D1093/2/45 a D1093/2/44 yn portreadu golygfeydd rhannau isaf Afon Elái, gydag Eglwys Awstin Sant, ar Drwyn Penarth, yn amlwg yn y cefndir.

rsz_d1093-2-049_cardiff_docks

D1093/2/49

Mae D1093/2/49 ar ochr ddwyreiniol y Bae, yn agos i hen loc Basn y Rhath.

rsz_d1093-2-046

D1093/2/46

Mae D1093/2/47 a D1093/2/49 yn olygfeydd mwy cyffredinol, ill dwy yn darlunio’r gwastadeddau llaid yn fyw iawn.

David Webb, Gwirfoddolydd Archifau Morgannwg

Ffynhonellau a ddefnyddiwyd:

Dymchwel Merton House, Caerdydd

Am dros ddau ddegawd, atebwyd anghenion ysbrydol morwyr yn ymweld â Chaerdydd gan hen long ryfel, Thisbe, a angorwyd yn Noc Bute y Dwyrain yn ystod y 1860au, a’i drawsnewid gan y Bristol Channel Mission.  Wrth i’r porthladd dyfu yn ei bwysigrwydd, cydnabuwyd yr angen am safle mwy a mwy parhaol ac fe gynigiodd Ardalydd Bute safle ar Gilgant Bute, gerllaw Basin Doc y Gorllewin (Roald Dahl Plass erbyn hyn) er mwyn codi eglwys a sefydliad i’r morwyr.

rsz_d1093-2-042

Wedi ei ariannu gan danysgrifiadau gan fusnesau a oedd yn gysylltiedig â’r Dociau (ac yn fwyaf nodedig, gan yr Ardalydd ei hun), a’i ddylunio gan E.W.M Corbett, cymeradwywyd cynlluniau’r eglwys a’r sefydliad ar 28 Awst 1890. Wrth edrych arno o’r tu allan, edrychai’r adeilad fel unrhyw eglwys Fictoraidd arall.  Y tu mewn fodd bynnag, swyddogaeth seciwlar oedd i’r llawr gwaelod, fel y sefydliad a’r ystafell ddarllen tra mai i fyny’r grisiau yr oedd yr eglwys gyda seddau i 454 o bobl.

Agorwyd sefydliad y morwyr yn swyddogol ar Ddydd Iau 19 Tachwedd 1891 gan Yr Arglwyddes Lewis, gwraig Syr William Thomas Lewis (Arglwydd Merthyr yn ddiweddarach).  Ar y dydd Mercher canlynol, cysegrwyd yr eglwys i’r Holl Saint gan Esgob Llandaf.

Parhaodd y sefydliad a’r eglwys i wasanaethu cymuned forwrol Caerdydd am ymhell dros hanner canrif.  Yn y 1950au, fodd bynnag, cafodd yr adeilad ei ailfedyddio’n Merton House, a daeth yn gartref i Treharne & Davies Ltd (Minton, Treharne & Davies Ltd erbyn hyn), cemegwyr dadansoddol a weithiai yn agos bryd hynny â’r diwydiannau glo a llongau yn Nociau Caerdydd.  Bellach yn gweithredu’n rhyngwladol, mae Minton wedi cadw cysylltiad â hen sefydliad y morwyr drwy drosglwyddo’r enw Merton House i’w pencadlys newydd ym Mhontprennau.

Mae darlun Mary Traynor yn darlunio dymchweliad yr adeilad ym 1990.

David Webb, Gwirfoddolydd Archifau Morgannwg

Ffynhonellau a ddefnyddiwyd:

  • Casgliad Mary Traynor [D1093/2/42]
  • Bwrdeistref Caerdydd, cynlluniau rheoli adeiladu, cynllun ar gyfer eglwys a sefydliad i’r morwyr, Cilgant Bute, 1890 [BC/S/1/7802]
  • Carradice, Phil, Thisbe – the Welsh Gospel Ship (arlein ar http://www.bbc.co.uk/blogs/wales/entries/7338f21d-b47e-3197-9b1c-89ea87a4e4b8)
  • Western Mail, 20 Awst 1890; 26 Tach 1891
  • Evening Express, 25 Ion
  • Cardiff Times, 21 Tach 1891
  • South Wales Daily News, 14 Medi 1893
  • minton.co.uk
  • companycheck.co.uk
  • Cyfeirlyfrau amrywiol ar gyfer Caerdydd, 1893-1967

Y Tu Mewn i Weithdy Printio Cymdeithas Artistiaid a Dylunwyr Cymru, Collingdon Road, Caerdydd

Sefydlwyd Cymdeithas Artistiaid a Dylunwyr Cymru (CADC) ym 1974 gan chwe artist o dde-ddwyrain Cymru gyda’r nod o greu sefydliad cenedlaethol i gynrychioli artistiaid o bob disgyblaeth.  Nod y sefydliad oedd hybu beirniadaeth a thrafodaeth ddifrifol; diogelu a gwella safonau; cynghori a chynorthwyo aelodau a chyrff cyhoeddus a chydweithredu â sefydliadau eraill a oedd yn ymwneud â hyn yn yr un modd; creu rhagor o gyfleoedd gwell i ymarfer ac astudio; ac, yn fwy penodol, sefydlu canghennau gweithredol o’r gymdeithas ledled Cymru.

rsz_d1093-2-041

Erbyn 1981 roedd 11 o ganghennau CADC ledled Cymru, gyda’r swyddfa ganolog yng Nghaerdydd.  Roedd gan rai canghennau adeiladau oriel, stiwdio a gweithdy newydd at ddefnydd yr aelodau, ac roedd ambell gangen yn cynnal cyfresi rheolaidd o sgyrsiau, trafodaethau ac arddangosiadau trwy gydol y flwyddyn.

 

Roedd y gymdeithas yn cael ei hariannu’n bennaf gan Gyngor Celfyddydau Cymru, a chafodd ragor o arian trwy danysgrifiadau’r aelodau a rhenti adeiladau stiwdio.  Roedd incwm ychwanegol yn cael ei greu trwy’r cylchgrawn ‘Link’, a oedd yn cael ei gyhoeddi gan y gymdeithas i roi newyddion, gwybodaeth, beirniadaeth, adolygiadau a barn ar faterion celf a dylunio.  Ymgymerwyd â’r rôl benderfynu gan bwyllgor weithredol genedlaethol a oedd, i bob pwrpas, yn llais artistiaid proffesiynol yng Nghymru.

rsz_d1093-2-043

Roedd aelodaeth lawn yn agored i unrhyw artist proffesiynol yng Nghymru, gyda chategorïau aelodaeth eraill i fyfyrwyr a’r rhai nad oeddent yn artistiaid proffesiynol ond a oedd, serch hynny, yn gweithio i gefnogi nodau’r gymdeithas.  Erbyn canol y 1980au roedd rhai cannoedd o aelodau ond erbyn 1992, oherwydd anfoddhad mewnol o ran sut roedd materion y gymdeithas yn cael eu trin, yn ogystal â diffyg arian a staff, nid oedd y gymdeithas yn gallu gweithredu’n ddichonol a phenderfynwyd yn y Cyfarfod Cyffredinol Blynyddol olaf ym mis Mawrth 1992 i ddiddymu’r CADC a ffurfio sefydliad newydd i artistiaid, sef Cymdeithas Artistiaid Gweledol Cymru (CAGC).  Fodd bynnag, roedd CAGC yn llai dylanwadol na’r sefydliad blaenorol, ac i bob pwrpas daeth honno i ben yn llwyr ar ôl 1994. Diddymwyd y gymdeithas honno’n ffurfiol ym 1998.

 

David Webb, Gwirfoddolydd Archifau Morgannwg

Ffynonellau a ddefnyddiwyd:

Gorsaf Bwmpio ar safle Melin Trelái

Credir y bu melin flawd yn Nhrelái ers y 12fed ganrif o leiaf.  Ar lannau Afon Elái wrth ochr y llwybr cerdded, Birdies Lane, roedd cored yn ei gwasanaethu ychydig ffordd i fyny’r afon.  Mae cyfrifiad 1851 a chyfrifiad 1861 ill dau yn nodi mai Griffith David oedd y melinydd; erbyn 1871, ei fab, John David, oedd yn gwneud y gwaith.  Ym mis Mawrth 1875, fodd bynnag, gwnaeth y teulu David gais am iawndal ym Mrawdlys Morgannwg am niwed a wnaed gan waith cloddio gan Cwmni Gwaith Dŵr Caerdydd.  Pan wnaeth David Jones o Wallington fraslun o’r adeilad ym 1888, nododd fod yr adeilad ‘yn wag ac yn mynd â’i ben iddo’.

rsz_d1093-2-21_to_44_040__ely_mill

Roedd y Cwmni Gwaith Dŵr wedi datblygu gorsaf bwmpio ger y felin tua’r flwyddyn 1850.  Roedd yn tynnu dŵr o’r afon i gyflenwi tref Caerdydd, oedd yn prysur dyfu, drwy gronfa yn Penhill.  Mae darlun Mary Traynor yn dangos un o’r adeiladau oedd ynghlwm wrth y gwaith hwn – mae un ffynhonnell yn ei ddisgrifio fel storfa lo gyda llety uwchben ar gyfer y goruchwyliwr a’r deulu.

Erbyn dechrau’r 20fed ganrif, roedd dŵr Caerdydd yn dod o gronfeydd mawr ym Mannau Brycheiniog, a ffynhonnell wrth gefn oedd Elái.  Ymddengys bod yr orsaf bwmpio wedi peidio ag ategu cyflenwad dŵr Caerdydd yn ystod y 1920au.  Mae cyfleuster preifat yn yr un safle bellach yn cyflenwi dŵr i Orsaf Bŵer Aberddawan.

David Webb, Glamorgan Archives Volunteer

Ffynhonellau a ddefnyddiwyd:

Canolfan Islamaidd, Maria Street, Caerdydd

Mae gan Butetown un o gymunedau Mwslimaidd mwyaf hirsefydlog y DU yn Butetown, a sefydlwyd yn bennaf gan forwyr Somali a Yemenïaidd a gyrhaeddodd yn Nociau Caerdydd yng nghanol y 1800au.

Ar ddiwedd y 1930au, cafodd rhifau 17, 18 a 19 Peel Street eu haddasu i’w defnyddio fel canolfan ddiwylliannol ac addoli Islamaidd ac, ar 11 Tachwedd 1938, rhoddwyd caniatâd adeiladu i godi’r mosg pwrpasol cyntaf yng Nghymru – a ddyluniwyd gan y pensaer o Gaerdydd, Osborne V. Webb – y tu ôl i’r tri thŷ.  Mae rhai ffynonellau’n awgrymu na chafodd mosg Webb ei adeiladu mewn gwirionedd.  Efallai bod hynny’n wir, ond mae adroddiad papur newydd o gyfnod Blitz Caerdydd yn cyfeirio’n glir at ‘y mosg y tu cefn i’r bencadlys Islamaidd’.

Ar noson yr 2il Ionawr 1941, dioddefodd Caerdydd ei hymosodiad awyr gwaethaf yn ystod yr Ail Ryfel Byd; cafodd 165 o bobl eu lladd a 427 eu hanafu, a chafodd mwy na 300 o dai eu dinistrio.  Roedd hwn yn gyrch a ddifrododd Eglwys Gadeiriol Llandaf a Mosg Peel Street.  Adroddodd y South Wales Echo fod tua 30 o bobl yn gweddïo yn y mosg pan gafodd ei daro.  Yn ffodus, mae’n debyg eu bod wedi dianc heb anaf difrifol.

Ar 18 Mawrth 1943, rhoddwyd caniatâd adeiladu ar gyfer strwythur newydd dros dro ar yr un safle.  Roedd y mosg ei hun yn gwt Tarran pren, tra bod y ganolfan ddiwylliannol gyfagos wedi’i lleoli mewn cwt Maycrete parod.  Cafodd y gwaith adeiladu ei ariannu drwy roddion gan y gymuned Fwslimaidd ynghyd â chymorth gan y Swyddfa Drefedigaethol a’r Cyngor Prydeinig.  Agorwyd y ganolfan newydd, sy’n dwyn yr enw Mosg Noor Ul Islam erbyn hyn, ar 16 Gorffennaf 1943.

rsz_d1093-2-21_to_44_039__islamic_centre_maria_street

I ddechrau, dim ond am flwyddyn y rhoddwyd caniatâd adeiladu ar gyfer y strwythur dros dro, ond cafodd ei ymestyn maes o law.  Fodd bynnag, ar 20 Tachwedd 1946 cymeradwywyd cynlluniau am Fosg newydd parhaol – eto wedi’i ddylunio gan Osborne V. Webb.  Mae’r adeilad traddodiadol hwn, gyda chryndo a minaretau, yn ffurfio’r brif ran o ddarlun Mary Traynor. Cymerodd yr adeilad le’r cwt Tarran.  Mae’n debyg bod y cwt Maycrete wedi’i gadw, ac mae rhan fechan o’r to i’w gweld yn y llun.

Un o sylfaenwyr Mosg Noor Ul Islam oedd Sheikh Abdullah Ali al-Hakimi, arweinydd y cymunedau Yemenïaidd ym Mhrydain ar ddiwedd y 1930au a’r 1940au ac, yn ddiweddarach, unigolyn blaenllaw yn y Mudiad Yemen Rydd.

Cafodd Peel Street ei dymchwel yn y 1960au gydag ailddatblygiad Butetown.  Dim ond y Mosg a’r Ganolfan Islamaidd oedd ar ôl, gyda mynediad ar hyd llwybr byr oddi ar Maria Street.  Cawsant eu dymchwel ym 1997 a’u disodli gan adeilad brics deulawr, sy’n parhau i wasanaethu’r gymuned Fwslimaidd leol.

David Webb, Gwirfoddolydd Archifau Morgannwg

Ffynonellau a ddefnyddiwyd:

Pont Ffordd Clarence, Caerdydd

Pan oedd Caerdydd yn un o’r porthladdoedd prysuraf ym Mhrydain, creodd Pont Clarence gyswllt newydd rhwng Grangetown a’r Dociau.  Fe’i hagorwyd ar 17 Medi 1890 gan Ei Uchelder Brenhinol Dug Clarence ac Avondale.  Yn fab hynaf i’r Tywysog Edward (Brenin Edward VII yn hwyrach), yn y pen draw byddai’r Dug ei hun wedi dod yn Frenin.  Fodd bynnag, fuodd farw yn ystod pandemig y ffliw ym 1892 a chymerodd ei frawd iau ei le yn y llinell olyniaeth – a esgynnodd i’r orsedd fel y Brenin Siôr V.

rsz_d1093-2-21_to_44_038__clarence_road_bridge

Roedd gan y bont, a ddyluniwyd gan y Peiriannydd Bwrdeistref William Harpur, ddyluniad anarferol.    O ganlyniad i uchder Afon Taf (oedd yn llanwol ar yr adeg honno), nid oedd modd gosod trawstiau dan y dec felly cawsant eu gosod uwch ei ben, ond roeddent yn amgáu’r lôn gerbydau yn unig.  Rhedodd llwybrau i gerddwyr y tu allan i’r trawstiau ar y ddwy ochr.  Gyda hyd cyfan o 460 o droedfeddi, mae gan y bont dri lled; ac i alluogi traffig yr afon i basio, gellid troi’r lle canolog i 90 gradd.

Heb allu ymdopi gyda galwadau traffig modern, adnewyddwyd y bont yn y 1970au.  Er y dechreuodd traffig deithio ar hyd y bont newydd ym mis Tachwedd 1975, cafodd ei hagor yn ffurfiol ar 9 Ebrill 1976 gan AS De Caerdydd James Callaghan – dim ond pedwar diwrnod ar ôl iddo gael ei benodi yn Brif Weinidog.

David Webb, Gwirfoddolydd Archifau Morgannwg

Ffynonellau a ddefnyddiwyd: