Cofnodion Addysg

Mae cofnodion addysg yn rhan fawr o’n casgliadau yn Archifau Morgannwg. Gallwn weld hyn yn ein “rhestr 75”, lle mae 8 o’r eitemau’n ymwneud ag addysg.Mae cofnodion addysg yn amrywio ac yn cynnwys adroddiadau byrddau ysgol, gohebiaeth a dogfennau polisi; nodiadau a gohebiaeth arolygwyr ysgolion; a chofnodion ysgolion unigol sydd fel arfer yn cynnwys cofrestri mynediad, cofnodlyfrau a ffotograffau.

EM33/1 Cofnodlyfr Ysgol Ganolog Maesteg

Mae cofnodion addysg ymhlith rai o’r eitemau sy’n cael eu gofyn amdanynt amlaf yn yr ystafell chwilio.Mae yn berthnasol i bethau mwy nag adeiladau ysgolion a chynlluniau gwersi.Yn benodol gall cofnodlyfrau roi cip gwerthfawr i ni ar gymuned, gan ddogfennu popeth o achosion o salwch, gwrthdaro diwydiannol, ymateb lleol i ddigwyddiadau cenedlaethol a hyd yn oed y tywydd.

ER16/4 Cofnodlyfr Ysgol Fwrdd Glynrhedynog

Os oes gennych gysylltiadau ag ysgol sydd heb â chyfrannu cofnodion i Archifau Morgannwg a bod gennych ddiddordeb mewn dysgu am y broses hon, hoffem glywed gennych.Yr ysgolion sy’n rhoi cofnodion i ni sy’n berchen ar yr eitemau hyn o hyd. Caiff y cofnodion eu pecynnu a’u cadw i’w atal rhag dirywio a sicrhau eu bod yn goroesi at y dyfodol.Yna mae modd eu gweld yn ein hystafell chwilio.Gallwn hefyd drefnu i ddisgyblion o’ch ysgol fod yn rhan o’r broses o lanhau, pecynnu a chatalogio’r cofnodion.Mae’n gyfle gwych dysgu am sut rydym yn ei wneud a phwysigrwydd cadw ein treftadaeth ddogfennol.

Mae croeso i grwpiau ysgol ddod i’r archifau, pan gynigiwn amrywiaeth o weithdai sy’n gysylltiedig â’r cwricwlwm.Mae rhestr o bynciau ar ein gwefan, ac mae croeso i athrawon gysylltu â ni i awgrymu themâu newydd.Mae ymweliadau ysgol am ddim.I drefnu ymweliad, cysylltwch ag Archifau Morgannwg.

Ysgol Gynradd Mount Stuart yn ymweld ag Archifau Morgannwg

Papurau newydd

Mae pum papur newydd yn y casgliad o 75 eitem, o 1974, 1982, 1984, 1985 a 1988. Ym 1994 gwnaed y penderfyniad i roi’r gorau i dderbyn papurau newydd yn Archifau Morgannwg, ac i drosglwyddo’r rhai a oedd yma i lyfrgelloedd lleol addas neu, yn achos y Western Mail a’r South Wales Echo, i Lyfrgell Genedlaethol Cymru.

Roedd y 3000 cyfrol o bapurau newydd yn achosi problemau o ran storio a chadwraeth. Ym 1994 roedd Swyddfa Cofnodion Morgannwg (fel y’i gelwid bryd hynny) yn storio cofnodion mewn chwe lleoliad yng Nghaerdydd a’r cyffiniau ac roedd dan bwysau i wneud y gorau o’r gofod a oedd ganddi. Roedd papurau newydd yn llenwi tri bwthyn, a arferai fod yn Gartrefi Plant, yng Ngarth Olwg, Pentre’r Eglwys. Roedd problemau hefyd o ran eu cadwraeth, fel y nodwyd yn Adroddiad Blynyddol 1994: Y ffordd orau o gadw papurau newydd yw drwy roi microffilm o’u hamgylch, ond mae hyn yn rhy ddrud i SCM.

Er nad yw papurau newydd yn cael eu cadw yn Archifau Morgannwg bellach, mae llyfrau sy’n llawn pytiau newyddion yn llawer o’n casgliadau. Cafodd y cyfrolau hyn eu casglu am sawl rheswm, gan fusnesau a sefydliadau yn ogystal ag unigolion. Yn wir, mae’r 75^ain eitem o 1976 yn cynnwys llyfr o bytiau newyddion a gasglwyd gan Fwrdd Dŵr Cwm Rhymni (1939-1966).

Heddiw, gallwch gael gwybodaeth am bapurau newydd ar-lein, ynghyd â chopïau digidol o’r papurau eu hunain.

Mae gan Newsplan Cymru gronfa ddata sy’n cofnodi papurau newydd a gyhoeddir ledled Cymru: http://www.newsplancymru.info/

Mae Papurau Newydd Cymru yn adnodd ar-lein am ddim a gynigir gan Lyfrgell Genedlaethol Cymru: http://papuraunewyddcymru.llgc.org.uk/cy/home

Delio â llwydni

Fe’m hatgoffwyd yr wythnos ddiwethaf pa mor bwysig yw cael amodau storio sy’n cydymffurfio â safonau Prydeinig a rhyngwladol. Gwnaed cais am focs o ddogfennau yn yr ystafell ymchwil gan ein Huwch Archifydd, ac wrth ei gyflwyno darganfuwyd bod llwydni byw ar y dogfennau.   Ar y pwynt hwn fe’m galwyd i gadarnhau’r darganfyddiad.  Mae llwydni’n ffynnu mewn amodau storio gwael lle mae lleithder cymharol uchel a thymheredd uchel neu isel, ac yn bwydo ar y proteinau yn y memrwn, glud, seliwlos a seis sydd mewn papur.

Roedd y bocs o ddogfennau’n cael ei gadw mewn storfa allanol heb unrhyw systemau i fonitro a rheoli’r amgylchedd. Roedd mannau tamp ac amrywiadau tymheredd sylweddol, a’r cwbl yn bygwth lles hir dymor deunydd archif.  Amodau storio gwael oedd y prif ysgogiad dros adleoli’r gwasanaeth archif yn 2010.   Roedd angen y storfeydd allanol ers y 1960au oherwydd bod yr hen adeilad yn orlawn, ac ychydig iawn ohonynt oedd yn addas i’r diben.    Y newyddion da yw ar ôl cael ei symud i amodau storio sefydlog mae tyfiant llwydni’n arafu ac yn y diwedd yn marw, proses a all gymryd tua 5 mlynedd neu fwy.  Rydym yn ein pumed flwyddyn yn yr adeilad newydd gyda’r holl gasgliad ar y safle ac mewn cyflwr ardderchog.

Chwilio trwy bocsys am arwyddion llwydni

Er mwyn gwneud yn siŵr, roedd rhaid archwilio eitemau a chasgliadau eraill a gedwid yn yr un storfa allanol â’r bocs hwn. Gyda chymorth Amanda (un o’r gwirfoddolwyr cadwraeth) a Mary (sydd gyda ni ar brofiad gwaith) fe wnes i ddechrau ar helfa llwydni. Hyd yma rydym wedi darganfod olion llwydni mewn 30 bocs. Pan ddarganfyddir llwydni mewn bocs, caiff ei symud i ardal ar wahân lle gall y llwydni sychu allan cyn dechrau ar y gwaith glanhau. Gellir gwneud hyn drwy ddefnyddio teclynnau arbenigol a gwisgo dillad amddiffynnol gan fod y llwydni nid yn unig yn frwnt, ond hefyd yn gallu bod yn beryglus i iechyd.

Glanhau dogfennau a effeithiwyd gan lwydni

Gall llwydni fod yn y dogfennau cyn iddynt ddod atom ac mae gennym nawr system (a lle) i wirio pob rhodd a’u glanhau a’u pecynnu cyn eu rhoi ar y silff yn yr ystafelloedd diogel.  Roedd y darganfyddiad diweddar yn ein hatgoffa o’r hen ddyddiau drwg ac yn ysgogiad i barhau â’r gweithdrefnau newydd.  Ar hyn o bryd mae staff yn gwirio pob bocs yn y casgliad i gadarnhau eu lleoliad a’u cynnwys.  Mae anghenion cadwraethol yn cael eu nodi ac mae adnabod llwydni’n flaenoriaeth.

Mae defnyddwyr a staff yn rhoi sylwadau rheolaidd ar ba mor fuddiol yw bod mewn cyfleuster pwrpasol. Mae’n beth da ein bod ni’n cael ein hatgoffa bod mwy o angen symud y dogfennau na’n symud ni!

Cofnodion Bwrdd Dŵr Cwm Rhymni

Y 75fed eitem a dderbyniodd Archifau Morgannwg ym 1976 oedd Cofnodion Bwrdd Dŵr Cwm Rhymni. Sefydlwyd y Bwrdd ym 1921, yn dilyn sawl blwyddyn o ymgyrchu ac arweiniodd at basio Bil Bwrdd Dŵr Cwm Rhymni.

Roedd y Bwrdd yn cynnwys cynghorwyr o Gelligaer, Bedwellte, Bedwas a Machen, Mynyddislwyn, Rhymni a Chaerffili.   Roedd ganddo’r grym i gaffael rhai gweithiau a gweithgareddau dŵr ac i adeiladu gwaith dŵr newydd, yn ogystal â chyflenwi dŵr.  Daeth y dŵr ei hun gan Fwrdd Cyflenwi Dŵr Taf Fechan ac mae cofnodion y Bwrdd hwnnw gennym hefyd yn Archifau Morgannwg.

Cofnodion Bwrdd Dwr Cwm Rhymni

Er mai ym 1921 y sefydlwyd y Bwrdd, mae’r cofnodion yn dyddio o 1916; mae’r eitemau hyn yn cynnwys toriadau papur newydd yn olrhain adroddiadau ar yr ymgyrch i greu’r Bwrdd.  Mae’r cofnodion yn parhau hyd at 1966.  

Mae Cofnodion Bwrdd Dŵr Cwm Rhymni yn cynnwys 45 cyfrol o lyfrau cofnodion,  cyfrifon, adroddiadau peirianwyr a thoriadau papur newydd.

Mae cofnodion byrddau bwrdeistrefol fel Bwrdd Dŵr Cwm Rhymni yn ffynhonnell gyfoethog o wybodaeth ar gyfer unrhyw un sy’n astudio datblygiad llywodraeth leol a gwleidyddiaeth leol yng Nghymru.