Cylchgrawn Ocean and National Coal, 1934: Myfyrdodau ar Ddydd y Cadoediad

Mae casgliad yr ‘Ocean and National Magazine’ yn adnodd anhygoel ar gyfer darganfod sut fath o fywyd oedd gan bobl a oedd yn byw ym maes glo De Cymru yn y 1920au a’r 1930au. Wedi ei gyhoeddi gan yr ‘Ocean Coal Company Ltd’ a’r ‘United National Collieries Ltd’, gyda chyfraniadau gan ac ar ran y gweithlu, mae’r gyfres gylchgrawn hon yn cynnwys amrywiaeth eang o erthyglau ar y diwydiant glo a’i hanes, gan gynnwys cysylltiadau diwydiannol, gweithwyr, technoleg, digwyddiadau diwylliannol a chwaraeon. Mae Andrew Booth, un o’n gwirfoddolwyr, yn ddiweddar wedi cwblhau mynegeio’r casgliad gwych hwn. Dyma’r seithfed mewn cyfres o erthyglau blog lle mae Andrew yn tynnu sylw at storïau o gylchgronau’r ‘Ocean and National Magazine’.

**********

Roedd 1934 20 mlynedd wedi cychwyn y Rhyfel Byd Cyntaf ac ar gyfer rhifyn mis Tachwedd Cylchgrawn Ocean and National Coal, neilltuwyd adran fawr i drafod barn ar y rhyfel hwnnw a’r tebygrwydd y byddai rhyfel yn y dyfodol.

Egyr y cylchgrawn gyda gair y golygydd gan yr Arglwydd Davies o Landinam, perchennog y cylchgrawn (fel arfer ni fyddai ond yn ysgrifennu erthygl olygyddol yn rhifyn y Nadolig).  Cychwynna’r darn gydag atgofion Davies o sut yr ymdrinnid â’r rhyfel ar y pryd. Mae’r Arglwydd Davies yn tebygu mynd i ryfel â chyfnod pan arferai pobl ateb anghydfod trwy ymladd, trwy ornest neu frwydr. Yna, dywed fod y rhain wedi eu disodli gan egwyddorion o gyfraith a threfn, ond nad oedd trefn o’r math ar gyfer anghydfod rhwng cenhedloedd cyn creu Cynghrair y Cenhedloedd wedi’r rhyfel. Fodd bynnag, nid oedd y sefydliad hwnnw y tu hwnt i feirniadaeth yr Arglwydd Davies, a honnai:

…we have helped to turn it into a debating society.

Daroganai ryfel arall yn Ewrop, a ddeuai heb rybudd ac na allasid ei atal ond trwy Dribiwnlys a grym heddlu.

Dros y tudalennau nesaf, ceir atgofion cyflogeion pyllau glo Ocean and National o’r rhyfel, a’r nod oedd dwyn perswâd ar y darllenwyr bod heddwch yn ddewis gwell na rhyfel. Mae rhai ffotograffau hefyd, a dau yn dangos adeiladau yn Llundain wedi eu bomio. Dengys un ffotograff teimladwy griw o filwyr meirw dan deitl ‘Diwedd yr Argyfwng!’ (‘Crisis Over!’) Yn ogystal â’r ffotograffau, cyfeiria dwy erthygl bapur newydd, a ail-argraffwyd o’r Daily Express a Le Matin, at ddigwyddiadau brawychus yn ystod y rhyfel.

Neilltuwyd rhan olaf y cyflwyniad hwn i’r rhyfel yn cychwyn gyda chartŵn yn dangos cawr o ddyn yn dwyn yr enw ‘Rhyfel’ yn cael ei saethu gan long awyr yn perthyn i’r Heddlu Rhyngwladol. Teitl y cartŵn yw Taro’r Targed! (‘A Direct Hit!’) a cheir sylwad gan y cartwnydd, Mr Dick Rees, yn dweud gorau po gyntaf!

Teitl yr erthygl olaf yn y rhifyn gwrthryfel yw’r Twrw Hynaf (‘The Oldest Racket’) a’r is-deitl Yn Eisiau: Heddlu Newydd (‘Wanted: A New Police Force!’) – ac ynddi, cyflwynir yr achos dros ffurfio Heddlu Rhyngwladol, naill ai i ddisodli Cynghrair y Cenhedloedd neu:

…or its effective reinforcement by the addition of the power which enables the Council to enforce its decisions.

Trafodid yr Heddlu newydd hwn yn fanwl yn rhifyn mis Rhagfyr 1934.

O’r rhifyn hwn tan rifyn olaf y casgliad yn niwedd 1936, dygai’r cylchgrawn air gwrthryfel. Er nad oedd yr Ail Ryfel Byd wedi cychwyn eto, ym 1936 cychwynnodd Rhyfel Cartref Sbaen a chyn hynny ymosododd yr Eidal ar Abysinia (Ethiopia) ym 1935 a Siapan ar ardal Manshwria yn Tsieina ym 1931.

Andrew Booth, Gwirfoddolwr Archifau Morgannwg

The Ocean and National Magazine, 1933: Athroniaeth o’r Pwll

Mae casgliad yr ‘Ocean and National Magazine’ yn adnodd anhygoel ar gyfer darganfod sut fath o fywyd oedd gan bobl a oedd yn byw ym maes glo De Cymru yn y 1920au a’r 1930au. Wedi ei gyhoeddi gan yr ‘Ocean Coal Company Ltd’ a’r ‘United National Collieries Ltd’, gyda chyfraniadau gan ac ar ran y gweithlu, mae’r gyfres gylchgrawn hon yn cynnwys amrywiaeth eang o erthyglau ar y diwydiant glo a’i hanes, gan gynnwys cysylltiadau diwydiannol, gweithwyr, technoleg, digwyddiadau diwylliannol a chwaraeon. Mae Andrew Booth, un o’n gwirfoddolwyr, yn ddiweddar wedi cwblhau mynegeio’r casgliad gwych hwn. Dyma’r chweched mewn cyfres o erthyglau blog lle mae Andrew yn tynnu sylw at storïau o gylchgronau’r ‘Ocean and National Magazine’.

 

**********

Mae lle i hanes glofeydd, chwaraeon, gwyddoniaeth a thechnoleg ar dudalennau cylchgronau’r Ocean and National Magazine. Mae lle hefyd i lenyddiaeth, gyda cherddi a chyfraniadau llenyddol eraill. Ym 1933 dechreuodd yr Ocean and National Magazine argraffu cyfres o erthyglau dan y pennawd ‘Athroniaeth o’r Pwll’ gan awdur y cyfeirir ato fel ‘Maindy’. Mae’r erthyglau hyn yn ystyried termau glofaol ac yn disgrifio’u hystyron llythrennol ac athronyddol.

 

Mae erthygl gyntaf Maindy, yn rhifyn Ionawr 1933 yn trafod glo glân, gan egluro pwysigrwydd hysbysiadau ym mhen y pyllau yn dweud wrth weithwyr mai …dim ond glo glân ddylid ei lenwi. Wedi egluro’r rhesymau economaidd mai dim ond glo glân y dylai’r gweithwyr ei lwytho, mae Maindy wedyn y cymryd y term fel cyffelybiaeth i fywyd yn gyffredinol, gan ddyfalu a oedd cyfraniadau pobl i’w bywydau (eu gweithredoedd, yr hyn a ddwedent a’u meddyliau) yn ‘llwytho glân’. Dychwela Maindy at bwnc y glo glân yn rhifyn mis Tachwedd, gyda’r gwregys bigo fel y trosiad.

Yn yr erthygl nesaf, mae Maindy yn disgrifio’r pwyntiau a’r ymraniadau ar rheiliau’r pwll, a sut os y’u defnyddid hwy yn gywir a’u cadw’n lân yr arbedid amser a llafur di-angen. Unwaith eto mae Maindy yn troi hyn yn gyffelybiaeth ar fywyd, gan awgrymu fod gan bobl eu pwyntiau eu hunain yn eu bywydau ac os dylanwadir ar y rhain yn iawn y bydd y tri phwynt yma neu dri barn (barn y galon, barn y gydwybod a barn y rheswm/deall), yn arwain pobl yn ddiogel dros ymraniadau’r heriau moesol.

Mae’r patrwm o ddefnyddio cyffelybiaethau yn parhau yn erthyglau dilynol Maindy, gyda rhifyn mis Mawrth 1933 yn cyffelybu’r propiau a’r cylchoedd a ddefnyddid i ysgwyddo’r pwysau yn yr ardal weithio i bropiau moesol a  …chylchoedd cyfeillgarwch. Mae rhifyn mis mai yn cymharu cyfraith adeiladu â chyfraith cymdeithas yn gyffredinol, tra ym mis Mehefin …y bos oedd y pwnc, gyda Maindy yn holi’r cwestiwn, A ydych chi’n fos arnoch eich hun?

 

Ym mis Gorffennaf mae ‘cysgod dieflig’ nwy yn y pyllau yn dwyn cymhariaeth â ‘diafoliaid’ rhyfel, tra yn rhifyn mis Awst cyffelybir canfod y fantol gywir mewn Peiriannau Pwyso i gynnal a chadw cydbwysedd rhwng y grymoedd sy’n llywodraethu bywyd dyn. Ym mis Hydref mae’r ffan awyru yn cael ei chymharu â rhai pobl …nad sy’n gwneud llawer o sŵn, ond mae bodolaeth eu presenoldeb yn ein bywhau.

I orffen yn erthygl mis Rhagfyr mae’r erthygl yn edrych ar sbrogen, sef darn o bren a gaiff ei wthio rhwng sbôcs olwynion tram fel dull syml o frecio. Yma cyffelybir y sbrogen i reoli’r meddwl dynol, gyda Maindy yn dweud: Fel haliwr neu yrrwr da, dylech wastad gadw’r syniad o reolaeth ym mlaen eich meddwl, a gweld, cyn dilyn unrhyw un o lwybrau bywyd, fod yr offer iawn gennych i wrthsefyll unrhyw demtasiwn i ‘gyflymu’ yn foesol.

Andrew Booth, Gwirfoddolwr Archifau Morgannwg

The Ocean and National Magazine, 1932: Personoliaethau Swyddfa Caerdydd

Mae casgliad yr ‘Ocean and National Magazine’ yn adnodd anhygoel ar gyfer darganfod sut fath o fywyd oedd gan bobl a oedd yn byw ym maes glo De Cymru yn y 1920au a’r 1930au. Wedi ei gyhoeddi gan yr ‘Ocean Coal Company Ltd’ a’r ‘United National Collieries Ltd’, gyda chyfraniadau gan ac ar ran y gweithlu, mae’r gyfres gylchgrawn hon yn cynnwys amrywiaeth eang o erthyglau ar y diwydiant glo a’i hanes, gan gynnwys cysylltiadau diwydiannol, gweithwyr, technoleg, digwyddiadau diwylliannol a chwaraeon. Mae Andrew Booth, un o’n gwirfoddolwyr, yn ddiweddar wedi cwblhau mynegeio’r casgliad gwych hwn. Dyma’r pumed mewn cyfres o erthyglau blog lle mae Andrew yn tynnu sylw at storïau o gylchgronau’r ‘Ocean and National Magazine’.

**********

Clawr, Mehefin 1932, D1400/9/5/5

Gyda nifer o erthyglau a chyfraniadau yn rhoi sylw i staff Ocean Coal ac United National, roedd y cylchgronau yn berthnasol i’r darllenwyr. Ym 1932, dechreuodd y cylchgrawn gynnwys disgrifiadau cryptig o staff ei swyddfeydd yng Nghaerdydd. Ni chynigiwyd gwobrau am ddyfalu’r posau ac ni chafodd y bobl yma eu henwi ar unrhyw adeg. Ceir detholiad o’r posau hwyliog hyn isod:

Rhif 1, Mehefin 1932:

He served in the senior service during the war and came out none the worse for his experiences. Probably as a result of this service he is said to be as good a yachtsman as we have amongst us. We have two on the Staff.

Personoliaethau Swyddfa Caerdydd, Rhif 1, Without Malice Afterthought, D1400/9/5/5, t.184

Rhif 2, Gorffennaf 1932:

This is a side of him which few people know, but during most dinner hours in winter he may be seen cycling up Bute Road, en route for the public library, and we understand that his part – although a small one – in a recent amateur dramatic performance in his own town was admirably done. Knowing him as the possessor of a charming light tenor voice, this does not surprise us in the least.

Rhif 3, Awst 1932:

Holding a responsible position on the Staff, he rather gives the impression of thinking that this is a job in which he has been specially called by Providence, much as a man feels the call of the Church, and, indeed, in so far as it provides ample scope for a display of genuine tact and politeness to all, Providence could not have made a wiser choice. All who remember the Montgomeryshire Hospitals’ Fete at Llandinam a few years ago will realise how these latter qualities were then brought into prominent relief.

Pennawd newyddion o’r rhanbarthau, D1400/9/5/5, t.203. Byddai pob rhifyn o’r Ocean and National magazine yn cynnwys newyddion o lofeydd unigol, o dan y pennawd ‘News from the Districts’

Rhif 4, Hydref 1932:

Far from being a moody individual in the accepted sense of the term, nevertheless his mood is apt to change so quickly that he presents somewhat of an enigma to many and possibly lays himself open to a certain amount of misunderstanding and misjudgement.

Rhif 5, Tachwedd 1932:

His reputation here, although not sought exactly ‘in the canon’s mouth’, was nevertheless considerable, for thanks to his experience as a chorister he was called upon to take an active part in concert party and similar work behind the line. Our Treorchy friends who still cherish happy memories of ‘Captain Mack’, can well imagine that the morale of the troops in the Salonika area was kept well up to scratch.

Tudalen o’r cylchgrawn yn dangos rhai o’r themâu o fewn y cylchgronau, D1400-9-5-8

Rhif 6, Rhagfyr 1932:

(An Imaginary Interview)

You know, I cycle fifteen or twenty miles a day back and fore to work, and pass two or three of my posters on the way. Oh yes. And I must say they don’t look too bad, either. I was only saying to my wife the other day that when our boy grows up I think we’ll put him to sign-writing or in the advertising business. There seems to be money in it doesn’t there?

Andrew Booth, Gwirfoddolwr Archifau Morgannwg

Charles Chaplin yn y Theatr Frenhinol, 11 Chwefror 1891

Mae gan Archifau Morgannwg gasgliad helaeth o bosteri gwreiddiol Theatr Frenhinol Caerdydd ar gyfer y blynyddoedd 1885-1895. Perfformiwyd amrywiaeth eang o adloniant gan gynnwys pantomeim, opera a dramâu, yn y Theatr Frenhinol, oedd ar gornel Stryd Wood a Heol Eglwys Fair, safle Theatr Tywysog Cymru yn nes ymlaen.

Un o’r posteri nodedig yw’r poster ar gyfer 11 Chwefror 1891 sy’n cynnwys Charles Chaplin yn canu ‘Duty Calls’. Mewn gwirionedd Charles Chaplin yr hynaf oedd hyn, gan dim ond 2 flwydd oed oedd Charlie Chaplin ar y pryd. Diddanwyr neuadd gerdd oedd Charles Chaplin a’i wraig, Hannah, ac ym mis Chwefror 1891, roedd Charles yn perfformio yn yr Empire yng Nghaerdydd. Roedd Charles mor boblogaidd fel iddo gael ei fenthyca ‘am un noson yn unig’ i ymddangos yn y Theatr Frenhinol am berfformiad hirach ac arbennig o’r pantomeim Sinbad the Sailor. Nid oedd priodas Charles a Hannah yn llwyddiant. Methodd eu gyrfaoedd neuadd gerdd ac yn drist buon nhw farw cyn gweld ffyniant gyrfa eu mab fel actor comig a gwneuthurwr ffilmiau oedd yn enwog yn rhyngwladol.

Os hoffech chi weld poster Charles Chaplin neu bosteri eraill sydd yng nghasgliad y Theatr Frenhinol, dewch draw i Archifau Morgannwg, cyfeirnod D452.

Tony Peters, Gwirfoddolwr Archifau Morgannwg

The Ocean and National Magazine, 1931: Argraffiadau o Fordaith i Awstralia (a Seland Newydd!)

Mae casgliad yr ‘Ocean and National Magazine’ yn adnodd anhygoel ar gyfer darganfod sut fath o fywyd oedd gan bobl a oedd yn byw ym maes glo De Cymru yn y 1920au a’r 1930au. Wedi ei gyhoeddi gan yr ‘Ocean Coal Company Ltd’ a’r ‘United National Collieries Ltd’, gyda chyfraniadau gan ac ar ran y gweithlu, mae’r gyfres gylchgrawn hon yn cynnwys amrywiaeth eang o erthyglau ar y diwydiant glo a’i hanes, gan gynnwys cysylltiadau diwydiannol, gweithwyr, technoleg, digwyddiadau diwylliannol a chwaraeon. Mae Andrew Booth, un o’n gwirfoddolwyr, yn ddiweddar wedi cwblhau mynegeio’r casgliad gwych hwn. Dyma’r pedwerydd mewn cyfres o erthyglau blog lle mae Andrew yn tynnu sylw at storïau o gylchgronau’r ‘Ocean and National Magazine’.

[Delwedd: Clawr, Ionawr 1931, D1400 / 9/4/1]

Law yn llaw ag erthyglau ar faes glo’r de, ceir erthyglau eraill gwahanol yn y cylchgrawn, gan gynnwys erthyglau teithio. Ym 1931 a 1932 ar dudalennau’r cylchgrawn gwelwyd cyfres o erthyglau a ysgrifennwyd gan W.H. Becker, cyfarwyddwr y Meistri. Latch and batchelor Ltd., Gwneuthurwyr Rhaffau Dur, Birmingham, yn trafod ei ymweliad ag Awstralia a Seland Newydd. Dechreuodd yr erthyglau ym mis Mawrth 1931, a pharhau hyd Awst 1932.

 [Yr SS Empress of Scotland, yn gadael Llociau Miraflores]

 

Mae Becker yn dechrau ei adroddiad â’r daith o Southampton i Gamlas Panama. Bu’n freuddwyd gan Becker i ymweld â Chamlas Panama a thrwy ei ddisgrifiad manwl o’r daith saith awr ar ei hyd, gall darllenwyr weld na chafodd ei siomi. Ar gwblhau’r daith i ben draw Camlas Panama, mae rhifyn Ebrill 1931 yn parhau â mordaith Becker ar draws y Môr Tawel, gan gynnwys croesi’r Cyhydedd, lle disgrifia Becker y tywydd fel eithriadol o oer. Wrth i’w daith ar draws y Môr Tawel fynd rhagddi, mae Becker yn cofnodi cwrdd â thrigolion Ynysoedd Pitcairn ac yn disgrifio peth o’r bywyd gwyllt a welodd ar ei daith.

 [Cip ar Ynys Pitcairn a rhywfaint o’i thrigolion gwrywaidd]

 

Wedi croesi’r Môr Tawel, glania Becker yn Wellington yn Seland Newydd. Yn ôl ei erthygl yn rhifyn mis Mai 1931, fe welwn Becker yn darganfod Wellington, cyn croesi i Ynys y De, Seland Newydd a mwynhau taith gyffrous mewn car trwy gefn gwlad bryniog, dyffrynnoedd coediog a dwy gadwyn o fynyddoedd. Mae’n dwyn i gof nad oedd rhan olaf y daith yn arbennig o gyflym, ar gyfartaledd yn teithio ar gyflymder o wyth milltir yr awr oherwydd y troadau yn y ffordd. Parhaodd i deithio drwy Ynys y De yn rhifyn Mehefin, gan ymweld â Nelson, lleoliad daeargryn a darodd yno ym 1929.

 [Ffordd foduro nodweddiadol yn Seland Newydd]

 

Gan barhau ar Ynys y De, edrydd rhifyn Gorffennaf am Becker yn ymweld â phyllau glo yn Greymouth a melinau coed yn Hokitika. Gwelwyd nifer o wythiennau glo yn agos at y ffordd yn ardal Greymouth ac fe arhosodd y criw teithio ger un o’r gwythiennau i siarad â chriw o lowyr – gan ddarganfod fod rhai o’r gweithwyr wedi dod draw o wledydd Prydain, gan gynnwys Evan Jones, glöwr o dde Cymru!

 [Criw o lowyr hapus yr olwg, Greymouth, Seland Newydd]

 

Yn rhifyn Awst a Medi, cawn hanes Becker yn dringo rhewlif Franz Joseph, yna’n dal y trên i Christchurch. Erbyn diwedd 1931 mae Becker wedi dychwelyd i Wellington, lle mae’n ymweld ag adeiladau’r Senedd. Gan anelu am Auckland, mae’n disgrifio Wairakei a’r ffynhonnau poethion yn y warchodfa genedlaethol.

 [Ffynnon Boeth Plu Tywysog Cymru]

 

Er mai ‘Mordaith i Awstralia’ oedd teitl hanes Becker, erbyn diwedd 1931 yr oedd yn dal i fod yn Seland Newydd ac ni chyrhaedda Awstralia tan rifyn mis Ebrill 1932, lle ceir cofnod ganddo o weld Pont Harbwr Sydney bron iawn â chael ei chwblhau. Ymddangosodd yr erthygl olaf am y fordaith yn rhifyn mis Awst 1932.

Andrew Booth, Gwirfoddolwr Archifau Morgannwg

Clawr, Ionawr 1931, D1400/9/4/1

Yr SS Empress of Scotland, yn gadael Llociau Miraflores, D1400/9/4/3, t.89

Cip ar Ynys Pitcairn a rhywfaint o’i thrigolion gwrywaidd, D1400/9/4/4, t.121

Ffordd foduro nodweddiadol yn Seland Newydd, D1400/9/4/5, t.162

Criw o lowyr hapus yr olwg, Greymouth, Seland Newydd, D1400/9/4/7, t.231

Ffynnon Boeth Plu Tywysog Cymru, D1400/9/4/11, t.398