‘The Private Secretary’ yn dod i Ferthyr

Mae’n bosibl eich bod chi wedi gweld enghreifftiau o’r hysbysebion dramâu ar gyfer y Theatr Frenhinol, Caerdydd, a gedwir yn Archifau Morgannwg ac a ddefnyddiwyd i hyrwyddo perfformiadau rhwng 1885 a 1895. Yn ystod y cyfnod hwn, roedd y theatr, a agorwyd ym 1878 ac â lle i  hyd at 2000 o bobl, yn cynnig rhywbeth i bawb. Fodd bynnag mae’r hysbyseb ddrama isod ychydig yn wahanol oherwydd ei bod ar gyfer cyfres o berfformiadau yn y Neuadd Ddirwest ym Merthyr ym mis Mawrth 1886.    Roedd hefyd yn awgrym bod rhywbeth arbennig yn cael ei gynnig.

The Private Secretary oedd yr achos dan sylw, comedi oedd wedi cael llwyddiant ysgubol yn Llundain gyda dros 700 o berfformiadau yn Theatr y Globe gyda Charles H Hawtrey yn y brif ran. Er nad oedd Hawtrey, a wnaeth gryn ffortiwn o’r ddrama, yn perfformio gyda’r parti teithio, roedd yn sicr o fod yn ddewis poblogaidd iawn gyda mynychwyr theatrau De Cymru.

Nid oedd yn syndod, felly, fod Edward Fletcher, rheolwr y Theatre Royal, wedi manteisio ar y cyfle i lwyfannu’r ddrama yng Nghaerdydd a Merthyr. Cafodd y Neuadd Ddirwest, a agorodd am y tro cyntaf ym 1852, ei hymestyn yn 1873 a honnwyd bod lle i 4000 o bobl ynddi. Er ei bod yn cael ei defnyddio ar gyfer cyfarfodydd crefyddol a gwleidyddol, hi hefyd oedd prif theatr Merthyr. Yr oedd felly yn lleoliad perffaith ar gyfer y ddrama. Er nad oes gennym adolygiadau o’r perfformiadau ym Merthyr, mae’n debygol y byddent wedi bod yn debyg i’r ymateb yng Nghaerdydd lle y’i disgrifiwyd fel:

…one of the most successful modern farcical comedies… [with] …laughter continuous throughout.

Roedd plot The Private Secretary yn canolbwyntio ar ddau ddyn ifanc yn ceisio dianc rhag eu credydwyr. Mewn sawl ffordd roedd yn adleisio bywyd Hawtrey. Cafodd ei urddo’n farchog ym 1922, a galwyd ef yn brif actor comedi ei genhedlaeth ac yn fentor i lawer, gan gynnwys Noel Coward. Hefyd ymddangosodd mewn nifer o’r ffilmiau distaw cyntaf ac roedd yn rheolwr theatr llwyddiannus. Fodd bynnag, aeth yn fethdalwr ar sawl achlysur o ganlyniad i ddyledion gamblo. Wrth edrych yn ôl ar ei fywyd dywedodd:

I had one bet and lost half a crown, and I have been trying for 50 years to win it back.

Gyda thocyn am sedd gadw yn costio tri swllt, byddai’r incwm o’r perfformiadau ym Merthyr wedi bod yn dderbyniol iawn ac yn angenrheidiol yn ôl pob tebyg.

O ran y Neuadd Ddirwest, defnyddiwyd hi am flynyddoedd lawer fel theatr a sinema, ac mewn blynyddoedd mwy diweddar roedd yn adnabyddus fel y Scala Cinema. Caeodd yng nghanol y 1980au a’i throsi yn glwb snwcer.

Cedwir yr hysbyseb drama ar gyfer The Private Secretary yn Archifau Morgannwg, cyfeirnod D452/1/30. Gellir mynd ato ar-lein ar http://calmview.cardiff.gov.uk/.

Tony Peters, Gwirfoddolwr Archifau Morgannwg

Cwrdd â’r Staff: Llawfeddyg Tŷ, Philip Rhys Griffiths – y Llawfeddyg Tŷ cyntaf yn ysbyty a fferyllfa newydd Sir Forgannwg a Sir Fynwy

Dyma’r chweched mewn  cyfres o erthyglau am adeiladu ac agor Ysbyty a Fferyllfa Sir Forgannwg a Sir Fynwy, ym mis Medi 1883.  Mae’n seiliedig ar gofnodion a gedwir yn Archifau Morgannwg.

Y Llawfeddyg Tŷ

Philip Rhys Griffiths (trwy garedigrwydd Cymdeithas Naturiaethwyr Caerdydd)

Roedd Philip Rhys Griffiths yn 27 pan gafodd ei benodi’n Llawfeddyg Tŷ yn yr ysbyty ym mis Mehefin 1882. Yn fab i syrfëwr o Aberafan, roedd yn Faglor mewn Meddygaeth, wedi iddo gael ei hyfforddi yn Ysbyty Coleg y Brifysgol, Llundain. Llawfeddyg y Tŷ oedd yr unig feddyg cyflogedig llawn amser yn yr ysbyty ac roedd yn rôl anodd a llafurus. Byddai Philip wedi bod yn goruchwylio pob claf mewnol, fel arfer o leiaf 60 ar unrhyw adeg. Bu’n ymdrin â derbyniadau, yn cynnal rowndiau ward dyddiol ac roedd ar alw bob awr. Roedd hefyd ar alw’r 4 llawfeddyg a meddyg er anrhydedd, ac roedd yn ofynnol eu hysbysu o gynnydd eu cleifion a sicrhau bod unrhyw gyfleusterau ac offer yr oedd arnynt eu hangen ar gael ar y dyddiau yr oeddent yn ymweld â’r ysbyty.

Roedd y llawfeddyg tŷ yn mynychu pob achos brys a ddeuai i’r ysbyty. Bu llawer o achosion o anafiadau yn sgil y twf diwydiannol yng Nghaerdydd. Ymysg llawer o gleifion eraill, byddai Philip wedi trin William Bryant oedd yn 6 oed ac a gafodd ei redeg drosodd gan dram a dynnwyd gan geffyl, damwain a welwyd gan David Morgan, y dilledydd, o’r Aes. Bu hefyd yn trin John Cody oedd wedi cwympo o nenbont yn y Doc Sych Masnachol, gan anafu ei gefn a’i goesau’n ddifrifol.

I ychwanegu at ei lwyth roedd hefyd yn ymweld â chleifion allanol nad oedd yn gallu mynd i’r ysbyty. Roedd hyn yn ganlyniad i’r dyddiau pan mai dim ond gwasanaeth fferyllfa oedd ar gael. Roedd cynlluniau ar y gweill i annog teuluoedd i dalu’n wythnosol i gynllun yswiriant a fyddai’n darparu gofal cartref. Fodd bynnag, mae’r cofnodion yn dangos bod y llawfeddyg tŷ yn dal i ymweld â’r cartref yn ystod y cyfnod hwn.

Yn olaf, ganddo fe hefyd roedd yr allwedd i ‘dŷ’r meirw’ ac roedd yn gyfrifol am sicrhau bod cyrff y meirw yn cael eu casglu gan eu perthnasau. O ystyried gofynion y swydd, nid yw’n syndod bod gofyn i’r llawfeddyg tŷ fyw ar y safle a pheidio â chymryd gwaith preifat. Roedd yn rhaid i Bwyllgor Rheoli’r Ysbyty gytuno ar unrhyw absenoldebau, a dim ond ar ôl dod o hyd i locwm. Am hyn i gyd roedd Philip yn derbyn cyflog o £100 y flwyddyn a … bwyd, golch, a fflatiau wedi eu dodrefnu.

Roedd bron yn anochel, felly, bod y llawfeddyg tŷ yn ganolog i fywyd yn yr ysbyty. Yn sicr, ymrwymodd Philip Rhys Griffiths ei hun i bob agwedd ar y rôl. Yn ogystal â’i ddyletswyddau dyddiol roedd yn canu i’r cleifion fel rhan o’r adloniant a ddarparwyd ar noswyl Nadolig, ac fel ysgrifennydd trefnodd y ddawns elusennol flynyddol a oedd mor bwysig wrth godi arian i’r ysbyty. Bu hefyd yn agos iawn at y Fatron arswydus Pratt, yn cefnogi ei hymgyrch i wella’r hyfforddiant a’r llety a ddarparwyd i nyrsys. Mae’n rhaid ei bod yn siomedig, felly, pan gafodd ei achos dros benodi llawfeddyg Tŷ cynorthwyol ei ateb gyda’r awgrym y gellid darparu ar gyfer hyn pe bai’n diswyddo unig fferyllydd yr ysbyty, a oedd yn rheoli cyflenwi a darparu meddyginiaethau i’r cleifion.

Roedd llawfeddyg tŷ yn rôl a wnaed fel arfer gan feddygon ifanc newydd gymhwyso ac yn aml fel eu hapwyntiad cyntaf. Yn unol â’r patrwm hwn, ymddiswyddodd Philip Rhys Griffiths ym mis Mai 1884 a gadawodd yr ysbyty ym mis Awst ar ôl 2 flynedd yn y swydd. Meddyg ifanc arall gymerodd ei le, Donald Paterson, Albanwr a oedd wedi cwblhau ei hyfforddiant yng Nghaeredin y flwyddyn flaenorol.

Donald Paterson (ch) (trwy garedigrwydd Cymdeithas Naturiaethwyr Caerdydd)

Nid dyma ddiwedd ymwneud Philip â’r ysbyty fodd bynnag.  Bu’n byw am y rhan fwyaf o’i oes yng Nghaerdydd a dychwelodd i’r ysbyty bedair mlynedd yn ddiweddarach, yn 1886, fel Swyddog Meddygol Cleifion Allanol. Yn y rôl hon, byddai wedi bod yn un o’r tri swyddog meddygol oedd yn trin y miloedd o gleifion allanol oedd yn cael eu gweld yn yr ysbyty bob blwyddyn. Wedi hynny fe’i penodwyd yn llawfeddyg, swydd a fu ganddo am flynyddoedd lawer.

Philip Rhys Griffiths (ch) (trwy garedigrwydd Cymdeithas Naturiaethwyr Caerdydd)

Roedd Philip Rhys Griffiths yn ffigwr adnabyddus yng Nghaerdydd gyda’i lythyrau yn aml yn cael eu cyhoeddi yn y papurau lleol. Teithiodd yn helaeth a darlithiodd ar amrywiaeth eang o bynciau, gan gynnwys hanes meddygaeth yng Nghymru. Bu hefyd yn rhoi cyngor ar ddiet ac roedd yn eiriolwr dros yfed dŵr gyda bwyd i osgoi … effeithiau gwael gwirodydd, hyd yn oed os cânt eu cymryd yn gymedrol, ar y system dreulio. Yn siaradwr Cymraeg ac yn aelod o Gymdeithas y Cymrodorion, mewn blynyddoedd diweddarach bu’n Llywydd Cymdeithas Feddygol Caerdydd a Chymdeithas Naturiaethwyr Caerdydd.

Mae’r erthygl hon yn seiliedig ar Adroddiadau Blynyddol Ysbyty a Fferyllfa Bro Morgannwg a Sir Fynwy, y gellir dod o hyd iddynt yn Archifau Morgannwg, dan rif cyfeirnod DHC50.  Gellir dod o hyd i gofnodion y Pwyllgor Rheoli ar gyfer y cyfnod hwn yn DHC5-6.

Mae lluniau Philip Rhys Griffiths wedi eu darparu gan Gymdeithas Naturiaethwyr Caerdydd. Maent yn adlewyrchu ei ddiddordeb mewn ffotograffiaeth. Roedd yn un o sylfaenwyr Adran Ffotograffiaeth y Gymdeithas a gwasanaethodd fel ei Llywydd yn 1904-05. Gellir dod o hyd i fanylion ei gyfraniad i’r Gymdeithas yn http://www.cardiffnaturalists.org.uk/htmfiles/150th-35.htm

Tony Peters, Gwirfoddolwr Archifau Morgannwg

Cwrdd â’r staff: Metron Mary Pratt – Metron gyntaf Ysbyty a Fferyllfa newydd Bro Morgannwg a Sir Fynwy

Dyma’r bumed mewn cyfres o erthyglau am adeilad ac agoriad Ysbyty a Fferyllfa Morgannwg a Sir Fynwy ym mis Medi 1883. Mae’n seiliedig ar gofnodion a gedwir yn Archifau Morgannwg.

Er bod cleifion wedi’u symud i wardiau’r ysbyty newydd ym mis Medi 1883, ni agorodd yr ysbyty yn gyfan gwbl tan fis Mai 1884. Y darn olaf yn y jig-so oedd yr wyneb ar Glossop Road lle’r oedd adran y cleifion allanol, ystafelloedd ysgrifennydd yr ysbyty a llety ar gyfer staff nyrsio a meddygol. Bu symud o’r hen ysbyty, a feddiannwyd ers 1837, a chael siâp ar yr ysbyty newydd yn gyfnod caled i’r staff.

Y Metron

Roedd Elizabeth Griffiths yn 33 oed ym 1882 pan ymddiswyddodd o’i swydd fel Metron. Roedd hi’n gyn-Fetron Gynorthwyol yn Ysbyty Brenhinol Bryste a hi oedd y seithfed Metron i wasanaethu yn yr hen ysbyty ers ei agor ym 1837 a bu yn y swydd am ddeng mlynedd. Fodd bynnag, roedd yn bwriadu priodi ac roedd rheolau ysbytai yn mynnu bod y metronau a’r nyrsys naill ai’n ddibriod neu’n weddwon heb ddibynyddion. Gadawodd ym mis Tachwedd gyda rhodd o £10 a daeth Mary Pratt yn ei lle, wedi ei dewis o blith 21 ymgeisydd.

Dywedai manyleb y swydd yn syml bod yn rhaid i ymgeiswyr gael … profiad o waith mewn ysbyty, yn enwedig yn goruchwylio nyrsys a nyrsio, a châi’r ymgeisydd llwyddiannus gyflog o £40 y flwyddyn yn ogystal â bwyd, cyfleusterau golchi a llety am ddim. Roedd Mary Pratt yn un o genhedlaeth newydd o fetronau. Cwblhaodd ei hyfforddiant yn ysgol Nightingale i nyrsys yn Ysbyty Sant Thomas yn Llundain ac, fel pob un a oedd ar brawf, byddai hi wedi cwrdd â Florence Nightingale. O’i phrofiad yn Ysbyty Sant Thomas, cyrhaeddodd yng Nghaerdydd gyda syniadau clir iawn ar nyrsio.

Nyrsys Ysbyty Brenhinol Caerdydd, tua 1910

Ym 1882 roedd 8 nyrs, cogydd a morwyn tŷ yn yr hen ysbyty. Er y cafodd y nyts gyntaf a hyfforddwyd yn Llundain ei phenodi ym 1863, doedd dim llawer o hyfforddiant ffurfiol. Eto o fewn blwyddyn ar ôl i’r ysbyty newydd agor, roedd Metron Pratt wedi sefydlu system ffurfiol o hyfforddi nyrsys newydd ar brawf. Darperid tair darlith yr wythnos a ddarparwyd gan y staff meddygol a dosbarthiadau â chyfarwyddyd ymarferol dan arweiniad y Metron ar gyfer pob un a oedd ar brawf.

Goruchwyliodd y Metron newydd hefyd y cynnydd yn nifer y nyrsys i 21 er mwyn cwrdd ag anghenion ysbyty gyda dros 100 o welyau. Yr un mor arwyddocaol bu recriwtio ceidwad tŷ, 10 ward tŷ a morynion golchi dillad yn ogystal â 2 borthor, gan ryddhau nyrsys rhag nifer o’r tasgau glanhau, sgwrio a chario a fu’n rhan o’r rôl honno yn draddodiadol.

Roedd Mary Pratt yn dipyn o rym. Mae cofnodion Pwyllgor Rheoli’r Ysbyty yn cyfeirio’n aml at yr achosion a gyflwynodd o blaid newid a gwella. Ymladdodd frwydr gyson yn erbyn y pwyllgor i wella hyfforddiant a llety i nyrsys, newid yr oriau ymweld a chau’r rhodfa agored o’r bloc gweinyddol i’r wardiau amgaeedig. Bu’n llwyddiannus ar destun y materion uchod ond methodd yn rhai o’i hymdrechion eraill. Gwrthododd y pwyllgor ei chais am ddillad gwely newydd a phenderfynu derbyn blancedi a gobenyddion o long a oedd wedi’i angori yng Nghaerdydd. Er bod y llong wedi adrodd sawl achos o teiffoid, derbyniwyd y dillad gwely ar y ddealltwriaeth y byddai’n cael ei olchi cyn ei ddefnyddio.

Mae’r ffaith bod Mary Pratt wedi llwyddo i godi ei chyflog o £40 i £85 y flwyddyn yn ystod ei chyfnod 6 blynedd fel Metron yn dweud llawer wrthym am ei gwerth i’r ysbyty.  Yn Sant Thomas roedd wedi gweld sut y gallai cnewyllyn o nyrsys hyfforddedig a oedd ar gael ar gyfer nyrsio preifat gynyddu incwm. Cyflwynodd yr un cynllun yng Nghaerdydd ac, o fewn pedair blynedd, roedd yn dod â rhwng £250 a £350 y flwyddyn i’r ysbyty. Ar adeg pan oedd incwm blynyddol yr ysbyty yn llai na £4000 roedd hwn yn swm sylweddol. Fel arwydd o’i phŵer bargeinio, cytunodd y Pwyllgor y byddai 10% yn mynd yn chwarterol i’r Metron yn ogystal â’i chyflog blynyddol.

Roedd galw mawr am ddoniau Mary Pratt. Ar ôl cael cynnig swydd Metron yn ysbytai Blackburn a Swydd Derby, gadawodd Gaerdydd ym 1888 i fynd i Derby. Roedd Ysbyty Cyffredinol Swydd Derby mewn cyflwr gwael ac ar fin cael ei ddisodi gan adeilad newydd. Roedd Mary yn rhan o’r tîm rheoli, a gyflwynwyd i’r Frenhines Fictoria ym mis Mai 1891, wrth osod y garreg sylfaen. Yn anffodus aeth yn sâl yn fuan wedyn a bu farw’n ifanc ym mis Gorffennaf yn 49 oed.

Nid oes amheuaeth bod Mary Pratt wedi gwneud ei marc yn ystod ei chwe blynedd yn Ysbyty a Fferyllfa Morgannwg a Sir Fynwy. Erbyn iddi adael nid Metron fyddai ei holynydd mwyach, ond yn hytrach y Ledi Uwch-arolygydd, yn goruchwylio’r holl faterion yn ymwneud â’r staff nyrsio. Bu Annie Maria Francis yn fetron yn Ysbyty Caer. Daeth i’r swydd yng Nghaerdydd yn haf 1888 gyda chyflog blynyddol o £80. Byddai Metron Francis yn goruchwylio’r ysbyty a’r nyrsio preifat. Ni chlywid mwy, fodd bynnag, am y premiwm 10% ar gyfer nyrsio preifat a negododd Mary Pratt.

Mae’r erthygl hon yn seiliedig ar Adroddiadau Blynyddol Ysbyty a Fferyllfa Morgannwg a Sir Fynwy, y gellir dod o hyd iddynt yn Archifau Morgannwg, dan rif cyfeirnod DHC/48-50.  Gellir dod o hyd i gofnodion y Pwyllgor Rheoli ar gyfer y cyfnod hwn yn DHC/5-6.

Tony Peters, Gwirfoddolwr Archifau Morgannwg

“Ffarwelio â’r hen a chroesawu’r newydd”: Y Nadolig cyntaf yn Ysbyty a Fferyllfa newydd Morgannwg a Sir Fynwy

Dyma’r pedwerydd o gyfres o erthyglau ar yr adeilad ac agoriad, ym mis Medi 1883, Ysbyty a Fferyllfa Bro Morgannwg a Sir Fynwy, a adwaenir bellach fel Ysbyty Brenhinol Caerdydd. Mae’n seiliedig ar gofnodion a gedwir yn Archifau Morgannwg.

Bu Noswyl y Nadolig yn ddiwrnod arbennig iawn erioed yn Ysbyty Morgannwg a Sir Fynwy ond roedd 24 Rhagfyr 1883 yn anarferol iawn. Hwn oedd Nadolig cyntaf un yr ysbyty newydd yn Heol Casnewydd, Caerdydd, sef Ysbyty Brenhinol Caerdydd heddiw.

Roedd nifer y cleifion Noswyl Nadolig yn eithaf isel, sef 46.  Er y gwelwyd cynnydd mewn niferoedd ers symud o’r hen ysbyty ym mis Medi, cafodd sawl un caniatâd i fwynhau’r Ŵyl gyda’u teuluoedd. Yn ogystal, nid oedd yr ysbyty yn hollol lawn gan fod staff nyrsio a feddygol yn byw ar rhai o’r wardiau, yn aros tan gwblhau adeiladu’r prif bloc ar Heol Glossop.  Byddai pum mis eto erbyn y câi’r adeilad ei gwblhau ym mis Mai 1884, gyda’i wyneb blaen crand ar Glossop Road a thiroedd ar gynllun prif arddwr Arglwydd Bute, Andrew Pettigrew.

Ar Noswyl y Nadolig, daeth y cleifion a’r staff at ei gilydd yn Ward Tredegar i gael croeso gan Faer Caerdydd, Mr R Bird, ac aelodau pwyllgor rheoli’r ysbyty.  Canolbwynt yr addurniadau oedd coeden Nadolig mawr wedi ei addurno’n hael a’u hamgylchu ag anrhegion.  Yn ogystal, roedd y staff nyrsio wedi rhoi addurniadau ar hyd waliau’r wardiau.  Gorchuddiwyd barrau’r grisiau a chelyn a goleuwyd a chynteddau a llusernau papur.  Y cyffyrddiad olaf oedd sgrin wedi ei frodio a’r geiriau The Compliments of the Season.

Cafwyd adloniant gan Miss Anita Strina, merch siopwr o Gaerdydd, a ganodd a chanu’r delyn. Cafwyd rhagor o ganeuon gan Philip Rhys Griffiths, llawfeddyg yr ysbyty a George Coleman, ysgrifennydd yr ysbyty. Yna, dan oruchwyliaeth y Matron, Miss Pratt, gwahoddwyd y cleifion i dynnu raffl ar gyfer yr anrhegion o amgylch y goeden.

Daeth y noson i ben gyda gair o ddiolch gan y Matron i bawb a roddodd anrhegion a chyfraniadau tuag at y goeden. Yn ei dro, diolchodd Mr Griffiths yntau i Miss Pratt a’r nyrsys am eu gwaith yn cynnal noson a fu’n achlysur mor arbennig. Drannoeth, ddiwrnod y Nadolig, wedi gwasanaeth boreol gan glerigwr lleol, cafwyd cinio o gig eidion rhost a phwdin eirion, ac eithrio i’r rhai a fu’n ddigon anffodus i orfod cadw at ‘ymborth arbennig’ oherwydd eu triniaeth!

Yn Adroddiad Blynyddol yr Ysbyty ar gyfer 1883 ceir rhestr o‘r anrhegion derbyniwyd gan y cleifion y Nadolig cyntaf yna.

Mae’n cynnwys teganau, tri crêt o orennau, cracers, ffrwythau, cnau, bisgedi, nwyddau ffansi, dillad cynnes, llyfrau lloffion, papurau darlunedig, pâr o esgidiau, parsel o lyfrau’r Nadolig, hancesi poced, llythyrau Nadolig a basged o ffrwythau.  Cyflwynwyd un crêt o orennau gan Robert Bird ac, mewn pob achos, mae’r adroddiad yn nodi enw’r person neu’r teulu a rhoddodd yr anrhegion.  Yn ogystal, enwyd y rheini a gyfrannodd at gost y goeden Nadolig.

Mae hyn yn cyfleu llawer am yr Ysbyty yn y cyfnod yma.  Roedd yr adeilad a’r gwasanaethau yn hollol ddibynnol ar gyfraniadau gwirfoddol.  Roedd hi’n bwysig, felly, i gydnabod y sawl cyfrannodd.

Mae cyfrifon yr Ysbyty ar gyfer 1883 yn dangos cyfanswm elw o £3,479.  Daeth £1,303 o’r cyfanswm o danysgrifiadau – unigolion, teuluoedd a chwmnïau a chyfrannodd yn wirfoddol at gostau cynnal yr Ysbyty.  Yn ogystal, codwyd £1,067 ar ‘Ddydd Sadwrn yr Ysbyty’ a ‘Dydd Sul yr Ysbyty’ – dyddiau pan gafwyd casgliad arbennig at yr Ysbyty o fewn eglwysi a busnesau ar hyd a lled de Cymru.  Daeth y gweddyll o gymynroddion, buddsoddiadau a man-gyfraniadau gan gynnwys bocsys casglu yn theatrau a thafarndai.

Mae’n glir fod pob un geiniog o bwys.  Ym 1883 roedd y cyfraniadau yn cynnwys £5 5s a gasglwyd yn Syrcas Tayleure’s ar Heol y Porth, 6s 6d o focs casglu yn y Market Tavern a 5s 2d a gofnodwyd fel “arian a ddarganfuwyd ar glaf”.  Yn ogystal, defnyddiwyd elw o gyngerdd gan fand y ‘73rd Highlanders’ yn sied Rheilffordd Bro Taf yn y Waun Ddyfal, i osod ‘cyfathrebiadau teleffonig’ rhwng y wardiau a’r bloc gweinyddol.

Efallai roedd Philip Rhys Griffiths wedi ymgolli ychydig yn ystod dathliadau Noswyl Nadolig. Naw diwrnod ynghynt fe geisiodd, heb lwyddiant, i achub bywyd dyn wedi ei drywanu.  Arestiwyd dau dan amheuaeth o’r drosedd ac roedd disgwyl i Griffiths ymddangos o flaen Llys Heddlu Caerdydd ar 28 Rhagfyr i gyflwyno’i thystiolaeth.  Daeth dathliadau’r Nadolig i ben, a dychweliad at y drefn arferol, yn llawer rhy gynnar i staff yr Ysbyty.

Mae Adroddiad Blynyddol Ysbyty a Fferyllfa Morgannwg a Sir Fynwy ar gyfer 1883 ar gael yn Archifau Morgannwg, cyfeirnod DHC50.

Tony Peters, Gwirfoddolwr Archifau Morgannwg