Pen-blwydd Ysbyty Athrofaol Cymru yn 50

Ddydd Gwener 19 Tachwedd 1971, agorwyd y Ganolfan Addysgu Meddygol, Parc y Mynydd Bychan, neu fel y gwyddom bellach, Ysbyty Athrofaol Cymru (YAC), yn swyddogol gan Ei Mawrhydi’r Frenhines.

Ar adeg ei agor, dyma oedd yr ysbyty addysgu mwyaf blaengar yn Ewrop, yn unigryw o ran integreiddio adrannau’r ysgolion meddygol yn ardaloedd yr ysbyty. Ar ei 50^fed pen-blwydd mae ein blog yn edrych ar sut y daeth yr ysbyty addysgu i fodolaeth.

Yn ystod hanner cyntaf yr 20fed ganrif, cafodd Caerdydd ei hehangu’n fawr ac roedd angen mawr am ysbyty i ateb y galw. Ym 1959 lansiwyd cystadleuaeth bensaernïol i ddylunio Canolfan Addysgu Meddygol i Gymru ar y safle 53 erw yn y Mynydd Bychan, a brynwyd gan Gorfforaeth Caerdydd ym 1952.

Roedd brîff dylunio manwl wedi’i roi yn manylu ar y llety angenrheidiol a sut y bwriadwyd iddo weithio:

The convenient inter-relationship of the many different kinds of department will be the most important feature of the design, such as the close integration of the departments of Medicine, Surgery. Obstetrics and Gynaecology, Paediatrics, Anaesthetics, Pathology, Mental Health and Industrial Health, with the hospital and its wards, most of the accommodation of the Medical School as well as the teaching accommodation for 4^th, 5^th and 6^th years to form an integral part of the hospital.

The convenient juxtaposition of the school departments to work in the wards should be something more than a physical relationship and should lead to mutual benefits both to patients and to teaching and research.

Cafodd y gystadleuaeth, a oedd wedi cyffroi’r gymuned bensaernïol y’i chofleidiodd, ei hyrwyddo gan Fwrdd Llywodraethwyr Ysbytai Unedig Caerdydd a Chyngor Ysgol Feddygol Genedlaethol Cymru. Syr Percy Thomas (PPRIBA) oedd Cadeirydd y panel. Derbyniwyd 40 o ddyluniadau, ac roedd y trefnwyr yn gwbl grediniol bod:

…the schemes produced completely justified the competition’

Cyhoeddwyd y canlyniadau ar 23 Mai 1960.

Dyfarnwyd y drydedd wobr o £2000 i Ddyluniad rhif 25. Roedd y sylwadau ar y dyluniad yn cynnwys:

…it did not make best use of the site, but an interesting alternative arrangement.

The arrangement of the specialised and clinical departments is generally convenient, but the detailed design is not completely satisfactory.

The residential accommodation for nurses is most attractive and is thoughtfully arranged.

Dyfarnwyd yr ail wobr o £3000 i Ddyluniad rhif 29:

…makes good use of the site…but the external communications could be improved.

Fodd bynnag:

‘the provision for future extension is weak in this plan’.

Aeth y sylwadau ymlaen i ddweud:

While we consider this design solved most of the many problems satisfactorily, there are some features which could not be accepted.

Y dyluniad arobryn, a gafodd £5000, oedd dyluniad rhif 27, a gyflwynwyd gan S.W. Milburn a Phartneriaid o Sunderland.

Roedd y panel yn:

…much impressed with the spacious layout of this scheme… The attractive approaches to the various buildings and the thoroughfares within them are designed for the ease of patients, visitors and staff.

Unwaith eto, roedd nyrsys yn uchel ar y rhestr o flaenoriaethau.

The nurses’ accommodation is well situated and planned, and their recreational facilities form a pleasant and attractive group providing a refreshing contrast in environment.

Gydag angen am lawfeddygon deintyddol, sefyllfa sy’n arbennig o bwysig yng Nghymru, penderfynwyd mai’r Ysgol a’r Ysbyty Deintyddol fyddai’r cam cyntaf i gael eu hadeiladu.

Cwblhawyd Cam 1 yn 1965.

Cynhaliwyd seremoni Torri Tir Cam 2 ar 2 Mai 1966 a chynhaliwyd seremoni gosod y garreg gopa ar 4 Gorffennaf 1969. Fe’i cwblhawyd o’r diwedd yn 1971.

Melanie Taylor, Cynorthwy-ydd Cofnodion

Cyfeiriadau:

• D670 – Papurau John Surtees o Gaerdydd
• DHC/114 – Cofnodion Ysbyty Brenhinol Caerdydd, Canlyniadau Cystadleuaeth Bensaernïol, Mai 1960