Gwaed Morgannwg: Cofnodion Iechyd a Llesiant yng Nghasgliadau’r Diwydiant Glo – Archwiliadau Meddygol Gweithwyr Anafedig

Mae Grant Adnoddau Ymchwil Ymddiriedaeth Wellcome wedi caniatáu i ni gatalogio a chadw cofnodion cwmni pwll glo cyn-freinio a’r Bwrdd Glo Cenedlaethol. Mae’r Ymddiriedaeth Wellcome yn sefydliad elusennol rhyngwladol sydd wedi ymrwymo i wella iechyd ac, yn hyn o beth, un o brif nodau’r project yw gwella mynediad at gofnodion ynghylch materion meddygol a llesiant. Yn y gyfres hon o flogiadau, bydd archifydd y project, Louise Clarke, yn amlygu rhai o’r deunyddiau y gallwch chi ddod o hyd iddynt ar y pwnc hwn yn y casgliad pwll glo.

Archwiliadau Meddygol Gweithwyr Anafedig

Ochr yn ochr â’r cofrestri damweiniau ac iawndal cyffredinol, mae nifer o gyfrolau bach yn cofnodi archwiliadau meddygol gweithwyr anafedig. Daw’r ddelwedd isod o gyfrol sy’n cofnodi Archwiliadau Meddygol Gweithwyr Anafedig ac yn dyddio o fis Tachwedd 1924 tan fis Tachwedd 1943 (D1400/1/1/11).

Mae’r cofnodion a geir yn y cyfrolau fel arfer yn nodi enw’r person a anafwyd, ei gyfeiriad, dyddiad y ddamwain a ffi feddygol. Nid ydynt bob amser yn nodi natur yr anafiadau y maent yn eu harchwilio ond mae’r cyfrolau yn gofnod buddiol o’r gweithdrefnau a ddilynwyd gan y glofeydd wrth ddelio â gweithwyr anafedig.

Sylwch gall mynediad at ddeunyddiau llai na 100 mlwydd oed fod yn gyfyngedig.

Gwaed Morgannwg: Cofnodion Iechyd a Llesiant yng Nghasgliadau’r Diwydiant Glo – Adroddiadau am Anafiadau, Glofa’r Cwm

Mae Grant Adnoddau Ymchwil Ymddiriedaeth Wellcome wedi caniatáu i ni gatalogio a chadw cofnodion cwmni pwll glo cyn-freinio a’r Bwrdd Glo Cenedlaethol. Mae’r Ymddiriedaeth Wellcome yn sefydliad elusennol rhyngwladol sydd wedi ymrwymo i wella iechyd ac, yn hyn o beth, un o brif nodau’r project yw gwella mynediad at gofnodion ynghylch materion meddygol a llesiant. Yn y gyfres hon o flogiadau, bydd archifydd y project, Louise Clarke, yn amlygu rhai o’r deunyddiau y gallwch chi ddod o hyd iddynt ar y pwnc hwn yn y casgliad pwll glo.

Adroddiadau am Anafiadau, Glofa’r Cwm

Adroddiad anaf o Lofa’r Cwm, Ion 1961-Maw 1962 (DNCB/8/3/1)

Roedd glofeydd yn lefydd peryglus i weithio ac roedd anafiadau yn hynod gyffredin ar y ddaer yn ogystal a dan ddaear. Mae cofnodion yng nghasgliad Y Bwrdd Glo Cenedlaethol yn dangos y gweithdrefnau ar gyfer adrodd am a chofnodi damweiniau ac anafiadau. Mae set o adroddiadau anafiadau o Lofa’r Cwm, wedi eu dyddio Ion 1961 – Maw 1962, yn dangos y cofnodwyd pob lefel o anaf, waeth pa mor fychan. Llenwyd y ffurflenni hyn gan y chwaer nyrsio neu oruchwylydd yr ystafell feddygol a’u cynhyrchu yn ddyblyg ar gyfer y rheiny a gollodd amser yn y gwaith oherwydd anaf. Gyda blwch yn llawn adroddiadau ar gyfer ond un flwyddyn mewn un lofa, mi gewch cipolwg gwirioneddol o amlder y damweiniau yn y pyllau a pheryglon gweithio dan ddaear yn y diwydiant glo.

Sylwch gall mynediad at ddeunyddiau llai na 100 mlwydd oed fod yn gyfyngedig.

 

Gwaed Morgannwg: Cofnodion Iechyd a Llesiant yng Nghasgliadau’r Diwydiant Glo – Adroddiadau Damweiniau Angheuol

Mae Grant Adnoddau Ymchwil Ymddiriedaeth Wellcome wedi caniatáu i ni gatalogio a chadw cofnodion cwmni pwll glo cyn-freinio a’r Bwrdd Glo Cenedlaethol. Mae’r Ymddiriedaeth Wellcome yn sefydliad elusennol rhyngwladol sydd wedi ymrwymo i wella iechyd ac, yn hyn o beth, un o brif nodau’r project yw gwella mynediad at gofnodion ynghylch materion meddygol a llesiant. Yn y gyfres hon o flogiadau, bydd archifydd y project, Louise Clarke, yn amlygu rhai o’r deunyddiau y gallwch chi ddod o hyd iddynt ar y pwnc hwn yn y casgliad pwll glo.

Adroddiadau Damweiniau Angheuol

O ran marwolaethau yn y diwydiant glo, trychinebau mawr y clywir amdanynt gan amlaf; mae’r trasiedïau hynny a gymerodd y nifer fwyaf o fywydau yn ysgytwol, a byddent wedi cael effaith ddychrynllyd ar gymunedau lleol. Fodd bynnag, rhaid i ni hefyd gofio bod llawer o farwolaethau’n digwydd o ddydd i ddydd yn y pyllau. Yn rhy aml o lawer gwelwn gofnodion coch yn y llyfrau damweiniau sy’n dynodi pan fyddai damwain wedi arwain at farwolaeth. Mae gennym gyfres o 113 o ffeiliau o Adroddiadau Damweiniau Angheuol a Ffeiliau Ymchwiliadau o’r cyfnod ar ôl 1947 o lofeydd ledled de Cymru, gan gynnwys Morgannwg, Sir Gâr a Gwent.

Ail-greu ar y wyneb damwain cadwyn halio, [c1950] (DNCB/14/2/24/3)

Gallai ymchwilio i achos ac amgylchiadau damwain gynnwys ail-greu’r sefyllfa.  Mae casgliad ffotograffau’r Bwrdd Glo Cenedlaethol yn cynnwys delweddau o’r digwyddiadau ail-greu yma.

Sylwch gall mynediad at ddeunyddiau llai na 100 mlwydd oed fod yn gyfyngedig.

Gwaed Morgannwg: Cofnodion Iechyd a Llesiant yng Nghasgliadau’r Diwydiant Glo – Cofrestrau Niwmoconiosis

Mae Grant Adnoddau Ymchwil Ymddiriedaeth Wellcome wedi caniatáu i ni gatalogio a chadw cofnodion cwmni pwll glo cyn-freinio a’r Bwrdd Glo Cenedlaethol. Mae’r Ymddiriedaeth Wellcome yn sefydliad elusennol rhyngwladol sydd wedi ymrwymo i wella iechyd ac, yn hyn o beth, un o brif nodau’r project yw gwella mynediad at gofnodion ynghylch materion meddygol a llesiant. Yn y gyfres hon o flogiadau, bydd archifydd y project, Louise Clarke, yn amlygu rhai o’r deunyddiau y gallwch chi ddod o hyd iddynt ar y pwnc hwn yn y casgliad pwll glo.

Cofrestrau Niwmoconiosis

Darganfuwyd niwmoconiosis ymysg gweithwyr glo ar ddiwedd yr 1930au, ac erbyn yr 1940au cymoedd Cymreig oedd â’r broblem lwch fwyaf difrifol yn y DU.

‘Niwmoconiosis, Y Llwch Marwol’, Dawns y Glowyr, Gerddi Sophia, Caerdydd (DNCB/14/1/42)

Mae tair cofrestr niwmoconiosis yn y casgliad, rhwng 1945-1953, yn cynnwys gwybodaeth ar iawndal a dderbyniodd unigolion oedd yn dioddef o’r cyflwr ar yr ysgyfaint. Mae’r cofrestrau hyn yn dangos y cynlluniau iawndal oedd ar waith gan y cwmnïau pyllau glo unigol, ac yna’r BGC, ar gyfer gweithwyr oedd yn dioddef gan gyflyrau ar yr ysgyfaint yn ymwneud â llwch.

Cofrestr Niwmoconiosis (DNCB/3/5/3)

Tudalen o Gofrestr Niwmoconiosis (DNCB/3/5/1)

Mae ffeiliau o gofnodion Adran Gyfreithiol y BGC (cyf.: DNCB/4/2) yn dangos ymchwil gwyddonol a gynhaliwyd gan Brif Wyddonydd y BGC er mwyn paratoi at brosesau cyfreithiol yn ymwneud â hawliadau niwmoconiosis yn yr 1970au.

Mae Cofnodion Cymdeithas Perchnogion Glo Sir Fynwy a De Cymru (cyf.: DNCB/15/1) yn cynnwys 20 o adroddiadau’r Pwyllgor Ymchwil Cyffredinol a’r Pwyllgor Ymchwil Llwch Glo rhwng 1941-1946.

Sylwch gall mynediad at ddeunyddiau llai na 100 mlwydd oed fod yn gyfyngedig.

Gwaed Morgannwg: Cofnodion Iechyd a Llesiant yng Nghasgliadau’r Diwydiant Glo – Cofrestrau Damweiniau ac Iawndal

Mae Grant Adnoddau Ymchwil Ymddiriedaeth Wellcome wedi caniatáu i ni gatalogio a chadw cofnodion cwmni pwll glo cyn-freinio a’r Bwrdd Glo Cenedlaethol. Mae’r Ymddiriedaeth Wellcome yn sefydliad elusennol rhyngwladol sydd wedi ymrwymo i wella iechyd ac, yn hyn o beth, un o brif nodau’r project yw gwella mynediad at gofnodion ynghylch materion meddygol a llesiant. Yn y gyfres hon o flogiadau, bydd archifydd y project, Louise Clarke, yn amlygu rhai o’r deunyddiau y gallwch chi ddod o hyd iddynt ar y pwnc hwn yn y casgliad pwll glo.

Cofrestrau damweiniau ac iawndal

Mae’r peryglon o weithio yn y diwydiant glo yn amlwg i’w gweld yng nghofrestrau damweiniau ac iawndal y casgliadau pwll glo cyn-freinio a chasgliadau’r Bwrdd Glo Cenedlaethol.

Cofrestr Damweiniau ac Iawndal, Pwll Glo’r Gorllewin, 1902-1904 (D1400/1/1/1)

Mae’r llun uchod yn enghraifft o gofrestr damweiniau ac iawndal o Gofnodion Ocean Coal Company Ltd. (cyf.: D1400). Mae’r gyfrol hon o Bwll Glo’r Gorllewin rhwng 1902 a 1904 ac mae cofnod fel arfer yn cynnwys enw, swydd, oedran, cyfeiriad, achos yr anaf, a swm yr iawndal a dalwyd. Yn y cofnod ar y dudalen hon, cafodd John Clark, gwas drws, oedd yn 14 oed, anaf pan ddechreuodd un o geffylau’r pwll symud gan dynnu dram glo gwag dros ei droed. Fel arfer, roedd gweision drysau neu geidwaid drysau’n blant ifanc. Yn yr achos hwn, roedd John Clark yn 14 oed, ond yn hanner cynta’r 19eg ganrif roedd plant mor ifanc â chwech oed yn y swydd. Eu rôl oedd agor a chau ‘drysau aer’ i alluogi aer i fynd o amgylch y pwll. Roedd marwolaethau yn y swydd yn digwydd yn aml iawn gan ei bod hi’n hawdd i geidwaid drysau lithro a syrthio o dan dramiau trwm. O ystyried hyn, mae’n ymddangos fel bod John Clark wedi bod yn lwcus iawn gydag anaf i’w droed yn unig!

Gyda llawer o’r cyfrolau hyn yn egluro sut ddigwyddodd y damweiniau, yr anafiadau a gafodd pobl a’r iawndal a roddwyd iddynt, gellid defnyddio’r cyfrolau hyn ar gyfer ystod o destunau ymchwil ynghylch yr amodau gwaith ac iechyd y rheiny oedd yn gweithio yn y diwydiant glo. Cofrestrau damweiniau ac iawndal pwll glo yn sgôp dyddiad y project rhwng 1902-1951. Sylwch gall mynediad at ddeunyddiau llai na 100 mlwydd oed fod yn gyfyngedig.