Mae braslun Mary Traynor yn darlunio tri adeilad a oedd yn bwysig i ddatblygiad Caerdydd fel porthladd. Yn ystod y blynyddoedd diwethaf, maent i gyd wedi’u haddasu fel bwytai. Am flynyddoedd lawer roedd prif bwnc y braslun yn gwasanaethu fel swyddfa Awdurdod Peilota Caerdydd. Mae Gwesty’r ‘Big Windsor’ ar y dde bellaf, tra adeiladwyd yr adeilad brics coch y tu ôl iddo yn wreiddiol fel swyddfeydd ar gyfer Dociau Sych Mount Stuart gerllaw. Mae hanes cynnar y tri adeilad yn aneglur, ac ni chanfuwyd unrhyw ffynonellau sylfaenol i ddogfennu’r gwaith o’u hadeiladu’n wreiddiol.
Mae un ffynhonnell yn awgrymu y gallai’r adeilad Peilota fod wedi’i adeiladu – efallai yn y 1860au – fel stabl ar gyfer ceffylau a oedd yn cael eu defnyddio ar Gamlas Morgannwg. Ond erbyn canol y 1870au, roedd wedi dod yn ganolfan ar gyfer rheoli gwaith Peilotiaid y Sianel yng Nghaerdydd ac ymddengys iddo aros felly nes i swyddogaethau peilota gael eu trosglwyddo i awdurdodau harbwr cymwys (Cymdeithas Porthladdoedd Prydain mewn perthynas â Chaerdydd) dan Ddeddf Peilotiaeth 1967.
Dywedir y cafodd Gwesty Windsor ei adeiladu ym 1855 ac fe’i rhestrwyd yn sicr mewn cyfeiriadur 1858. Ar un adeg fe’i hestynnwyd ymhellach ar hyd Stryd Stuart, gyda thŷ coetsys, iard a stablau ar y safle sydd bellach yn cael eu meddiannu gan Fflatiau Harbour Point. Pwysleisiodd hysbyseb gynnar ei leoliad yn ‘wynebu slip Steam Packet’, sy’n awgrymu mai ei nod oedd denu teithwyr i dde Cymru a’r rhai oedd yn teithio oddi yno. Fe’i gelwir yn ‘Big Windsor’ i’w wahaniaethu o’r Windsor Arms gerllaw, dywedir iddo ddod yn ddiweddarach yn hoff fan cyfarfod i gymuned fusnes Butetown. Mae plac wrth ochr y brif fynedfa yn coffáu Abel Magneron (1890-1954), cogydd o Ffrainc a ddaeth â bwyd haute yma yng nghanol yr 20fed ganrif, a dywedir iddo wneud y gwesty yn gyrchfan o ddewis i berfformwyr enwog pan oeddent yng Nghaerdydd.
Wedi’u sefydlu gan Ardalydd Bute, ac wedi’u henwi ar ôl ei gartref hynafol yn yr Alban, gellir gweld hen Ddociau Sych Mount Stuart ochr yn ochr â hen adeilad swyddfeydd y cwmni, y credir ei fod yn dyddio o’r 1880au.
David Webb, Gwirfoddolwr Archifau Morgannwg
Ffynonellau a ddefnyddiwyd:
- Casgliad Mary Traynor (cyf.: D1093/1/1)
- Cofnodion Cyngor Bwrdeistref Caerdydd, cynlluniau ar gyfer newidiadau ac ychwanegiadau i Westy’r Windsor, Dociau Bute, 1873 (cyf.: BC/S/1/90797)
- Cofnodion Heddlu Bwrdeistref Caerdydd, cynlluniau ar gyfer tai trwyddedig yng Nghaerdydd, 1897-1965 (cyf.: DCONC/6/155)
- Cofnodion Awdurdod Peilota Caerdydd, llyfrau cofnodion (cyf.: DPIL/1/1/4)
- Cofnodion Awdurdod Peilota Caerdydd, Cardiff Pilotage Authority 1861-1961 – A Booklet Celebrating 100 Years of Pilotage (cyf.: DPIL/1/11/5)
- Cyfeirlyfrau amrywiol ar gyfer Caerdydd
- Cyfrifiad 1881
- http://www.britishlistedbuildings.co.uk/
- http://www.mermaidquay.co.uk/history-of-mermaid-quay/
- https://dicmortimer.com/2012/10/07/absent-friends/
- https://www.jdwetherspoon.com/pubs/all-pubs/wales/cardiff/the-mount-stuart-cardiff
Archifau Morgannwg 