Cadw Ffotograffau ar Wydr

Mae casgliad y Bwrdd Glo Cenedlaethol yn Archifau Morgannwg yn cynnwys tua 4000 o blatiau gwydr negatif, sy’n dogfennu cloddio am lo yn Ne Cymru.  Mae’r platiau gwydr hyn yn dangos ystod o bynciau yn ymwneud â bywyd y lofa, uwchlaw‘r ddaear ac oddi tani.  Gan fod platiau gwydr yn cynnig mwy o sefydlogrwydd dimensiynol o’u cymharu â chynheiliaid plastig, maent yn aml i’w gweld mewn casgliadau mawr diwydiannol sy’n cynnwys llawer o ddelweddaeth dechnegol ac atgynyrchiadau o fapiau a chynlluniau.

Er bod y cynheiliaid yn cynnig mwy o sefydlogrwydd cemegol na’u cyfatebwyr seliwlos nitrad ac asetad, mae gwydr yn dod â’i broblemau ei hun.  Gall y gwydr ddirywio, yn enwedig gwydr hŷn, am ei fod yn cynnwys cyfrannau sy’n sensitif i ddŵr sy’n gallu gollwng mewn amgylcheddau oriog a microhinsoddau caeedig.  Yn ogystal a difrodi’r gwydr, gall y broses ddirywio hon hefyd effeithio ar yr emylsiwn ffotograffig.

Enghraifft o emylsiwn sydd wedi dirywio

Y prif broblemau sy’n effeithio ar y negatifau plât gwydr yng nghasgliad y  Bwrdd Glo yw platiau wedi torri ac emylsiwn wedi difrodi.  Rhoddwyd amgaeadau newydd ar y platiau a dorrwyd sy’n clustogi a gwahanu’r teilchion gwydr a chynnig posibilrwydd o driniaeth bellach yn y dyfodol.  Rhaid atgyweirio’r platiau sydd ag emylsiwn wedi ei ddifrodi cyn y gellir eu digideiddio, eu hamgáu o’r newydd a’u gweld gan y cyhoedd, gan wneud eu cadwraeth yn flaenoriaeth o bwys.

Ym mis Hydref cynhaliodd Oriel Gelf Ontario yn Nhoronto weithdy ar gadw ffotograffau ar wydr, yr aeth y gwarchodwr project Stephanie Jamieson iddo, diolch i gyfraniadau hael gan Gyngor Archifau a Chofnodion Cymru, Sefydliad y Gweithwyr Brethyn ac Ymddiriedolaeth Anna Plowden.  Cynhaliwyd y cwrs tridiau yma gan Katherine Whitman, Gwarchodwr Ffotograffau yn Oriel Gelf Ontario a Greg Hill, Uwch Warchodwr Deunyddiau Archif a Ffotograffau yn Sefydliad Cadwraeth Canada.  Dechreuodd y cwrs gyda diwrnod o ddarlithoedd ar gemeg a natur gwydr, hanes ffotograffiaeth ar wydr ac adnabod technegau a deunyddiau.  Rh oddwyd sgyrsiau gan Stephen Koob, Pennaeth Cadw ar Wydr yn Amgueddfa Corning; Sophie Hackett, Curadur Ffotograffiaeth yn Oriel Gelf Ontario a Katherine Whitman.

Canolbwyntiodd yr ail ddiwrnod ar addysgu technegau trwsio ac argymhellion storio.  Roedd amser hefyd i drafod manylion casgliadau unigol a rhannu profiadau o weithio gyda’r math hwn o ddeunydd.

Ar y diwrnod olaf, cafodd mynychwyr y gweithdy gyfle i roi cynnig ar y technegau a ddysgwyd ganddynt yn stiwdio gadwraeth yr Oriel.  Roedd hyn yn golygu trwsio platiau gwydr oedd wedi torri a sadio emylsiwn.  Roedd un dull o drwsio’n defnyddio cwyr gludiog i ddal y darnau mân o wydr yn eu lle tra’n ei roi at ei gilydd yn fertigol mewn feis.  Rhoddwyd glud wedyn ar y toriad gan ddefnyddio darn o wlân dur ar ffon.

Rhoi cynnig ar y dull cydosod fertigol

Er mwyn sadio’r emylsiwn a ddifrodwyd, gosodwyd lleithder dan reolaeth i’r fflochiau oedd yn codi er mwyn ymlacio’r gelatin cyn brwsio glud ar i’r gwydr oddi tanodd.  Ychwanegwyd pwysau ysgafn â phlygwr asgwrn wedyn drwy bondina a gadawyd i’r ffloch sychu dan bwysau.

Roedd y gweithdy hwn yn hynod berthnasol i’r ystyriaethau cadwraeth sydd i’w cael yng nghasgliad y Bwrdd Glo yn Archifau Morgannwg.  Y cam nesaf fydd i brofi a pherffeithio’r technegau trwsio hyn cyn dechrau gweithio ar y platiau gwydr negatif a ddifrodwyd.

Stephanie Jamieson, Atgyweiriwr Prosiect Glamorgan’s Blood

 

Cadw Gwaed Morgannwg ar Wydr

Mae casgliad y Bwrdd Glo Cenedlaethol yn Archifau Morgannwg yn cynnwys llawer o negatifau ffotograffig ar blatiau plastig a gwydr.

Yn y negatifau plât gwydr, rhyw 5440 ohonyn nhw i gyd, mae pob math o bethau gan gynnwys lluniau o dwneli, glowyr wrth eu gwaith, offer, merlod y pyllau glo, canolfannau meddygol, digwyddiadau cymdeithasol a chynnwys amrywiol arall.

Yn rhan o broject Gwaed Morgannwg, caiff y lluniau hyn eu catalogio, eu glanhau, eu digideiddio, eu cadw a’u hailgartrefu er mwyn i’r cyhoedd eu gweld nhw.

Dim ond glanhau sydd ei angen ar y rhan fwyaf o’r negatifau plât gwydr cyn cael eu digideiddio, ond mae mwy o ôl traul ar eraill.    Mae nifer o’r platiau wedi torri, neu mae’r emylsiwn wedi codi neu ddifrodi (Llun 5). Bydd angen rhagor o ddatrysiadau tai mwy cefnogol neu driniaeth gadwraeth fwy dwys.

Llun 5

Rhaid glanhau negatifau plât gwydr sydd heb eu difrodi cyn eu digideiddio a’u hailgartrefu.  Mae baw ar yr eitemau hyn yn gallu peri i’w cyflwr waethygu dros y tymor hir a gall fod yn weladwy ar y ddelwedd ddigidol.    Mae’n bwysig glanhau’r platiau hyn yn drwyadl cyn dechrau ar unrhyw gamau eraill o’r broses gadw.

I lanhau’r platiau, mae teclyn chwythu aer yn symud llwch a baw rhydd ar ochr yr emylsiwn ac ar ochr y gwydr.  Drwy ddefnyddio’r offeryn hwn, mae modd glanhau ochr emylsiwn y plât heb risg o grafu’r llun.  Nesaf, defnyddir ffyn gwlân cotwm wedi’u lapio mewn papur sidan, a’u trochi mewn cymysgedd o ddŵr ac ethanol i dynnu llwch a saim o ochr wydr y platiau.  Mae olion yn cael eu tynnu â ffon gwlân cotwm sych.

Llun 6

Mae’r platiau glân yn cael eu hailgartrefu mewn ffolderi wnaed o ddeunydd sy’n bodloni safonau’r Prawf Gweithgarwch Ffotograffig.    Rydym ni’n defnyddio ffolderi o feintiau gwahanol ar gyfer platiau sydd mewn fformatau amrywiol yn ôl yr angen (Llun 6). Câi’r eitemau hyn eu cadw mewn amlenni papur gwydr yn wreiddiol, sy’n fath o bapur caboledig sydd yn aml yn cael ei ddefnyddio at ddibenion cadw negatifau ffotograffig. Mae papur gwydr yn ddeunydd cadw amhriodol gan ei fod yn melynu gyda threigl amser a gall ddifrodi’r emylsiwn ffotograffig (Llun 7).

Llun 7

Ar ôl eu glanhau, mae’r platiau’n cael eu sganio ac mae delwedd bositif yn cael ei chreu.  Mae hwn wedyn yn cael ei ychwanegu at gatalog yr Archifau.

Llun 8

Mae angen cadw negatifau platiau gwydr sydd wedi torri mewn cas sy’n cadw’r darnau mân ac sydd hefyd yn eu cadw ar wahân er mwyn sicrhau na chaiff yr emylsiwn bregus ei ddifrodi wrth i’r teilchion gwydr gyffwrdd.  Mae’r cas newydd yn cynnwys sbwng plasterzote o fewn amgaead cerdyn sydd heb ei fyffro.    Mae’r cas newydd hwn yn ei gwneud hi’n bosibl cadw’r negatifau’n ddiogel a’u gweld  yn ôl yr angen heb dynnu’r teilchion unigol (Lluniau 8 a 9). Mae modd defnyddio’r cas syml hwn i gadw’r negatifau dros dro neu dros y tymor hir a pharhau i’w trin a’u hadfer eto yn y dyfodol.

Llun 9

Bydd y negatifau sydd wedi’u difrodi’n cael eu sganio a’u digideiddio, a bydd hynny’n lleihau’r angen i’w cyffwrdd ac yn sicrhau bod modd i’r cyhoedd weld y delweddau gwych hyn.

Stephanie Jamieson, Cadwraethwr Prosiect Glamorgan’s Blood