Mae Archifau Morgannwg yn 75 oed eleni. Ni yw’r archif hynaf yng Nghymru, ynghyd â’n cymydog, Gwent: Gwent oedd y sir gyntaf i sefydlu gwasanaeth archifau (1938) ond ni oedd y cyntaf i benodi archifydd (1939). Oherwydd amseru rhagorol y sir, byddwn yn dathlu ein pen-blwydd yn yr un flwyddyn ag y byddwn yn coffáu dau ryfel byd ac un streic cenedlaethol, ymhlith nifer o ddigwyddiadau pwysig eraill y byddwn yn eu coffáu yn 2014.
Cwta oedd cyfnod archifydd cyntaf y Sir, Emyr Gwynne Jones, yn y swydd, gan iddo symud i fod yn Llyfrgellydd Prifysgol Bangor ym 1946. Dim ond pedwar o bobl sydd wedi’i olynu ers hyn, ac adlewyrchir hyn ym mharhad swyddogaeth graidd y gwasanaeth, a ddiffiniwyd fel a ganlyn gan Madeleine Elsas ym 1959: “y dasg o gadw cofnodion, eu hadfer, casglu deunydd ychwanegol am y sir ddaearyddol, a sicrhau bod y cofnodion hyn ar gael yn rhwydd.”
Er mwyn dathlu 75 mlynedd o ofalu am ddogfennau Morgannwg, rydym wedi pori drwy’r rhestrau a chasglu’r 75ed dogfen a gafwyd bob blwyddyn. Mae rhai o’r dogfennau hyn wedi’u trosglwyddo, mae rhai dogfennau eraill nad ydynt yn rhan o’r Casgliad mwyach. Derbyniwyd llai na 75 dogfen mewn rhai blynyddoedd. Er hynny mae pob dogfen yn bwrw golau ar agweddau gwahanol ar hanes a datblygiad gwasanaethau archifau awdurdod lleol yn gyffredinol, ac Archifau Morgannwg yn benodol. Bydd staff yr archifau yn blogio am y 75 dogfen drwy gydol y flwyddyn, naill ai fel eitemau unigol neu fel categorïau o ddogfennau.
Rydym yn gobeithio y byddwch yn mwynhau darllen ein blog, ac edrychwn ymlaen at ddarllen eich sylwadau.
Archifau Morgannwg 