Gwaed Morgannwg: Cofnodion Iechyd a Llesiant yng Nghasgliadau’r Diwydiant Glo – Papurau Glofa Fernhill

Mae Grant Adnoddau Ymchwil Ymddiriedaeth Wellcome wedi caniatáu i ni gatalogio a chadw cofnodion cwmni pwll glo cyn-freinio a’r Bwrdd Glo Cenedlaethol. Mae’r Ymddiriedaeth Wellcome yn sefydliad elusennol rhyngwladol sydd wedi ymrwymo i wella iechyd ac, yn hyn o beth, un o brif nodau’r project yw gwella mynediad at gofnodion ynghylch materion meddygol a llesiant. Yn y gyfres hon o flogiadau, bydd archifydd y project, Louise Clarke, yn amlygu rhai o’r deunyddiau y gallwch chi ddod o hyd iddynt ar y pwnc hwn yn y casgliad pwll glo.

Papurau Glofa Fernhill

Mae cofnodion Glofa Fernhill yn gasgliad o eitemau amrywiol sy’n ymwneud yn benodol â Glofa Fernhill yng Nghwm Rhondda, Mae’r casgliad yn wych ar gyfer paratoi’r llwyfan ar gyfer y diwydiant glo, gyda phapurau ar bethau fel band y lofa, baddonau pen pwll a chyflogau.

Llawlyfr cyfarwyddiadau baddonau pen pwll, Glofa Fernhill (D1100/1/2/6)

Mae’r canllaw i ddefnyddio’r baddonau pen pwll yn gofnod lles allweddol sydd i’w gael yn y casgliad. Mae un o gynghorion y llawlyfr yn dweud:

Get your “butty” to wash your back. Then you do his. The most up-to-date installation has not yet discovered any better method of “back-washing”.

Mae’r casgliad hwn hefyd y cynnwys deunydd ar Ysbyty Bach Treherbert ynghyd â gwasanaeth cerbyd ambiwlans.

Cynllun Ysbyty Treherbert, Tach 1924 (D1100/3/12/2)

 

Gwaed Morgannwg: Cofnodion Iechyd a Llesiant yng Nghasgliadau’r Diwydiant Glo – Cynlluniau Baddonau Pen Pwll

Mae Grant Adnoddau Ymchwil Ymddiriedaeth Wellcome wedi caniatáu i ni gatalogio a chadw cofnodion cwmni pwll glo cyn-freinio a’r Bwrdd Glo Cenedlaethol. Mae’r Ymddiriedaeth Wellcome yn sefydliad elusennol rhyngwladol sydd wedi ymrwymo i wella iechyd ac, yn hyn o beth, un o brif nodau’r project yw gwella mynediad at gofnodion ynghylch materion meddygol a llesiant. Yn y gyfres hon o flogiadau, bydd archifydd y project, Louise Clarke, yn amlygu rhai o’r deunyddiau y gallwch chi ddod o hyd iddynt ar y pwnc hwn yn y casgliad pwll glo.

Cynlluniau Baddonau Pen Pwll

O 1926 ymlaen, roedd Cronfa Lles y Glowyr yn codi ardoll i ariannu rhaglen adeiladau baddonau pen pwll. Mae cynlluniau’n ymwneud â baddonau a adeiladwyd dan y Gronfa, sydd hefyd yn cynnwys y baddonau a adeiladwyd neu a addaswyd gan y Bwrdd Glo Cenedlaethol ar ôl 1947, ar gael i’w gweld yn Archifau Morgannwg.  Mae’r catalog o’r 915 o gynlluniau adeiladau yng nghasgliad y Bwrdd Glo Cenedlaethol ar gael ar ein catalog ar-lein erbyn hyn hefyd (DNCB/1/4).

Baddonau Glofa Fernhill, brasgynllun, 1950 (DNCB/1/4/21/1)

Mae cynlluniau’r baddonau yn dangos y cyfleusterau cawod a newid a gynigiwyd i’r gweithwyr yn ogystal ag ardaloedd llesiant eraill megis canolfannau meddygol a chabanau bwyd. Drwy gynlluniau llawr, cynlluniau safle a gweddluniau, gall ymchwilwyr weld pa gyfleusterau oedd ar gael i weithwyr y pyllau glo, gan gynnwys mynedfeydd a loceri glân a brwnt, cawodydd, ardaloedd glanhau esgidiau, canolfannau meddygol a chabanau bwyd.

Baddonau Glofa Cwm, Golwg Tri Dimensiwn o’r Ffordd Ddynesu, 1952 (DNCB/1/4/13/2)

Roedd pensaernïaeth yr adeiladau hyn hefyd yn bwysig, gan fod y baddonau wedi’u dylunio i greu awyrgylch yn seiliedig ar iechyd a disgleirdeb. Roeddent yn defnyddio llawer o wydr fel goleuni, yn enwedig golau naturiol, a ystyriwyd yn angenrheidiol nid yn unig i helpu gyda glanhau a hylendid, ond i greu awyrgylch yn seiliedig ar iechyd a disgleirdeb – oedd yn bwysig iawn i lowyr a oedd newydd dreulio shifft mewn golau gwael o dan y ddaear. Mae rhestr ffenestri a gweddluniau adeiladau yn dangos sut y cafodd gwydr ei gynnwys yn nyluniad yr adeiladau hyn.

Ffotograffau Maes Glo De Cymru – Mae angen eich help arnom

“V6 Boys” (D1544/2/9)

Mae angen eich help ar Archifau Morgannwg i adnabod ffotograffau o faes glo De Cymru a roddwyd i’r Archifau yn gynharach eleni.

Mae’r 79 ffotograff yn bortread arbennig o faes glo De Cymru. Maent yn cynnwys lluniau o lowyr ym Mhwll Glo Abercynon, tua 1980; lluniau’n dogfennu’r pyllau glo yn cau yn y 1980au; lluniau o bosteri ac arwyddion oedd ar ddangos mewn gwahanol byllau glo; a lluniau o deuluoedd yn casglu glo o’r tomenni yn ystod streic y glowyr rhwng 1984 a 1985.

Fodd bynnag, ychydig iawn a wyddom am hanes y casgliad. Ni chofnodwyd unrhyw fanylion am y ffotograffydd/ffotograffwyr nac am y rhesymau dros dynnu’r ffotograffau. Mae enwau rhai o’r dynion yn y lluniau wedi cael eu nodi, ond dyna’r cyfan a wyddom. Felly, rydym yn awyddus iawn i glywed gan unrhyw un sydd â manylion am y lluniau, pam eu bod wedi cael eu tynnu a phwy dynnodd nhw.

Trosglwyddwyd y ffotograffau i Archifau Morgannwg gan staff ON Archifau Fife, a ddaeth o hyd i’r casgliad wrth restru casgliad hanes llafar SCOTSPEAK. Cafodd y ffotograffau eu rhoi i’r project SCOTSPEAK gan Amgueddfa Lofaol Cardenden, felly mae’n bosibl bod y lluniau wedi cael eu harddangos yn yr amgueddfa ar ryw adeg.

Diolch i waith Iain Flett, Gwirfoddolwr yn ON Archifau Fife, gallwch weld y casgliad yn ein hystafell chwilio bellach (cyf.: D1544), a gallwch gael golwg ar y lluniau digidol drwy ein catalog Canfod: http://calmview.cardiff.gov.uk/

Dangosir ychydig o luniau o’r casgliad isod. Os oes gennych unrhyw wybodaeth am y casgliad neu am unrhyw ffotograff unigol, cysylltwch â: glamro@cardiff.gov.uk

Louise Clarke, Archifydd Prosiect Glamorgan’s Blood

Lluniau o weithwyr yn Abercynon, c.1980

Roy Lewis, Trydanwr (D1544/1/1)

Mike James, Ffitiwr (D1544/1/2)

Alex Withers, “Work Wear” (D1544/1/3)

Tony Morgan, Ffordd Cyflenwi (D1544/1/7)

“Boss Pit Man” (D1544/1/9)

 

Lluniau o grwpiau o weithwyr yng Nglofa Abercynon

Dynion Adfer, Abercynon 1989 (D1544/2/1)

Sied Lampau (D1544/2/4)

Baddonau’r Glofa (D1544/2/5)

Derek Williams, Danny Williams, Darell Dixon, Sifft Paratoi (D1544/2/6)

 

Tirweddau Glofeydd

Glofa National, “Monuments” (D1544/3/1)

Glofa Lewis Merthyr (D1544/3/8)

Glofa Coedely (D1544/3/11)

Glofa Fernhill (D1544/3/12)

 

Casglu glo [wrth Tomen Lo Cwmcynon yn ystod Streic y Glowyr, 1984-1985]

“It’s a Good Job We Can Laugh” (D1544/4/1)

“Helping Dad” (D1544/4/7)

Dyn yn gwthio bechgyn ifanc mewn pram (D1544/4/8)

Grwp teuluol yn chwilio am lo (D1544/4/10)

Mae Ceri Thompson yn nodi: ‘the little girl in the colourful coat is Nathalie Butts-Thompson.  I interviewed her for GLO and she supplied me with that photo for the publication’.

Plant yn casglu glo (D1544/4/13)

Plant yn llenwi sach a glo (D1544/4/15)

 

Glofeydd Segur

Glofa Merthyr Vale, Adeilad wedi dadfeilio  (D1544/5/5)

“Another Way of Telling”, Golygfa dros Lofa Bedwas (D1544/5/8)

Poster Militant Miner, ‘SAVE THE PITS!’ (D1544/5/10)

De Celynen, llun o graffiti ar y wal (D1544/5/14)

“Last Day Ynysybwl Colliery”, Nodyn llawysgrifen gan staff y sied lampau [yng Nglofa Lady Windsor] (D1544/5/15)

“Only History Will Tell”, Golygfa dros adeilad segur yn Nglofa Coedely (D1544/5/22)