Gwaed Morgannwg: Cofnodion Iechyd a Llesiant yng Nghasgliadau’r Diwydiant Glo – Ffotograffau

Mae Grant Adnoddau Ymchwil Ymddiriedaeth Wellcome wedi caniatáu i ni gatalogio a chadw cofnodion cwmni pwll glo cyn-freinio a’r Bwrdd Glo Cenedlaethol. Mae’r Ymddiriedaeth Wellcome yn sefydliad elusennol rhyngwladol sydd wedi ymrwymo i wella iechyd ac, yn hyn o beth, un o brif nodau’r project yw gwella mynediad at gofnodion ynghylch materion meddygol a llesiant. Yn y gyfres hon o flogiadau, bydd archifydd y project, Louise Clarke, yn amlygu rhai o’r deunyddiau y gallwch chi ddod o hyd iddynt ar y pwnc hwn yn y casgliad pwll glo.

Ffotograffau

Mae casgliad Y Bwrdd Glo Cenedlaethol yn cynnwys nifer fawr o brintiau ffotograffig a negatif, rhai y gellid eu defnyddio i ddeall iechyd a llesiant yn y diwydiant glo.

Mae ffotograffau o du mewn a thu allan i’r baddonau pwll glo yn dangos pensaernïaeth yr adeiladau a’r cyfleusterau oedd ar gael i weithwyr y lofa, megis canolfannau meddygol ac ystafelloedd cymorth cyntaf.

Baddonau pwll glo, Glofa Wyllie, canol yr 20fed ganrif (DNCB/14/4/135/23)

Ystafell Cymorth Cyntaf, Glofa Western, 1951 (DNCB/14/4/133/1)

Ystafell Cymorth Cyntaf, Glofa Aberbaiden, 1951 (DNCB/14/4/1/1)

Mae delweddau yng nghasgliadau negatif y Bwrdd Glo Cenedlaethol yn dangos dynion yng Nghanolfa Adsefydlu Talygarn. Ym 1957, rhoddodd Talygarn driniaeth i 1,018 o gleifion ac ar yr adeg honno roedd 88% o’r dynion a gafodd driniaeth yn ddigon iach i ddychwelyd i wneud rhyw fath o waith, gyda 59.6% o’r dynion yn dychwelyd i’w gwaith arferol.

Canolfan Adsefydlu Glowyr Talygarn, 1966 (DNCB/14/4/147/108)

Canolfan Adsefydlu Glowyr Talygarn, 1951 (DNCB/14/4/153/272)

Gellir defnyddio’r casgliad o brintiau negatif i ddangos pwysigrwydd hyfforddiant cymorth cyntaf i’r Bwrdd Glo, gyda delweddau o gystadlaethau cymorth cyntaf rhwng glofeydd o’r 1960au yn dangos dynion yn cael eu hasesu ar eu sgiliau cymorth cyntaf mewn cyfres o sialensiau yn seiliedig ar senarios. Ceir hefyd delweddau yn dangos gweithdrefnau cymorth cyntaf a ddefnyddiwyd ar gyfer llawlyfr Bwrdd Glo, ynghyd â delweddau o offer diogelwch megis y trambiwlans a gorsafoedd cymorth cyntaf tanddaearol.

Aelodau o Dîm Cymorth Cyntaf Gweithfa Coedely yn ystod cystadleuaeth, 1968 (DNCB/14/4/158/9/1/30)

Trambiwlans, 1955 (DNCB/14/4/87/100)

Ymarfer hyfforddiant achub/meddygol, Glofa Penllwyngwent, [1950s] (DNCB/14/4/104/9)

Cystadleuaeth ambiwlans, 1953 (DNCB/14/4/155/43)

Mae casgliad ffotograffig y Bwrdd Glo bellach wedi’i gatalogio’n llawn dan y cyfeirnod DNCB/14.

Gweithrediaeth Undeb Cenedlaethol y Glowyr yn cael eu hail-hyfforddi i fod yn hunan- achubwyr, Gorsaf Achub Dinas, 1973 (DNCB/14/4/158/8/7)

 

Ffotograffau Maes Glo De Cymru – Mae angen eich help arnom

“V6 Boys” (D1544/2/9)

Mae angen eich help ar Archifau Morgannwg i adnabod ffotograffau o faes glo De Cymru a roddwyd i’r Archifau yn gynharach eleni.

Mae’r 79 ffotograff yn bortread arbennig o faes glo De Cymru. Maent yn cynnwys lluniau o lowyr ym Mhwll Glo Abercynon, tua 1980; lluniau’n dogfennu’r pyllau glo yn cau yn y 1980au; lluniau o bosteri ac arwyddion oedd ar ddangos mewn gwahanol byllau glo; a lluniau o deuluoedd yn casglu glo o’r tomenni yn ystod streic y glowyr rhwng 1984 a 1985.

Fodd bynnag, ychydig iawn a wyddom am hanes y casgliad. Ni chofnodwyd unrhyw fanylion am y ffotograffydd/ffotograffwyr nac am y rhesymau dros dynnu’r ffotograffau. Mae enwau rhai o’r dynion yn y lluniau wedi cael eu nodi, ond dyna’r cyfan a wyddom. Felly, rydym yn awyddus iawn i glywed gan unrhyw un sydd â manylion am y lluniau, pam eu bod wedi cael eu tynnu a phwy dynnodd nhw.

Trosglwyddwyd y ffotograffau i Archifau Morgannwg gan staff ON Archifau Fife, a ddaeth o hyd i’r casgliad wrth restru casgliad hanes llafar SCOTSPEAK. Cafodd y ffotograffau eu rhoi i’r project SCOTSPEAK gan Amgueddfa Lofaol Cardenden, felly mae’n bosibl bod y lluniau wedi cael eu harddangos yn yr amgueddfa ar ryw adeg.

Diolch i waith Iain Flett, Gwirfoddolwr yn ON Archifau Fife, gallwch weld y casgliad yn ein hystafell chwilio bellach (cyf.: D1544), a gallwch gael golwg ar y lluniau digidol drwy ein catalog Canfod: http://calmview.cardiff.gov.uk/

Dangosir ychydig o luniau o’r casgliad isod. Os oes gennych unrhyw wybodaeth am y casgliad neu am unrhyw ffotograff unigol, cysylltwch â: glamro@cardiff.gov.uk

Louise Clarke, Archifydd Prosiect Glamorgan’s Blood

Lluniau o weithwyr yn Abercynon, c.1980

Roy Lewis, Trydanwr (D1544/1/1)

Mike James, Ffitiwr (D1544/1/2)

Alex Withers, “Work Wear” (D1544/1/3)

Tony Morgan, Ffordd Cyflenwi (D1544/1/7)

“Boss Pit Man” (D1544/1/9)

 

Lluniau o grwpiau o weithwyr yng Nglofa Abercynon

Dynion Adfer, Abercynon 1989 (D1544/2/1)

Sied Lampau (D1544/2/4)

Baddonau’r Glofa (D1544/2/5)

Derek Williams, Danny Williams, Darell Dixon, Sifft Paratoi (D1544/2/6)

 

Tirweddau Glofeydd

Glofa National, “Monuments” (D1544/3/1)

Glofa Lewis Merthyr (D1544/3/8)

Glofa Coedely (D1544/3/11)

Glofa Fernhill (D1544/3/12)

 

Casglu glo [wrth Tomen Lo Cwmcynon yn ystod Streic y Glowyr, 1984-1985]

“It’s a Good Job We Can Laugh” (D1544/4/1)

“Helping Dad” (D1544/4/7)

Dyn yn gwthio bechgyn ifanc mewn pram (D1544/4/8)

Grwp teuluol yn chwilio am lo (D1544/4/10)

Mae Ceri Thompson yn nodi: ‘the little girl in the colourful coat is Nathalie Butts-Thompson.  I interviewed her for GLO and she supplied me with that photo for the publication’.

Plant yn casglu glo (D1544/4/13)

Plant yn llenwi sach a glo (D1544/4/15)

 

Glofeydd Segur

Glofa Merthyr Vale, Adeilad wedi dadfeilio  (D1544/5/5)

“Another Way of Telling”, Golygfa dros Lofa Bedwas (D1544/5/8)

Poster Militant Miner, ‘SAVE THE PITS!’ (D1544/5/10)

De Celynen, llun o graffiti ar y wal (D1544/5/14)

“Last Day Ynysybwl Colliery”, Nodyn llawysgrifen gan staff y sied lampau [yng Nglofa Lady Windsor] (D1544/5/15)

“Only History Will Tell”, Golygfa dros adeilad segur yn Nglofa Coedely (D1544/5/22)