Dim ond 5 Archifydd rydyn ni wedi’u penodi yn y 75 mlynedd ers y penodiad cyntaf. Yn ddiddorol ddigon, ar ôl i ddyn lenwi’r swydd am gyfnod byr ar y cychwyn cyntaf, maen nhw i gyd wedi bod yn fenywod!
Penodwyd Emyr Gwynne Jones ym 1939 ac ef oedd y gŵr a gynhyrchodd restri cyntaf cofnodion y Sesiynau Chwarterol.Tarfodd yr Ail Ryfel Byd ar ei gyfnod yn y swydd. Bu’n gwasanaethu yn y Llu Awyr Brenhinol ac fe’i penodwyd yn Llyfrgellydd ym Mhrifysgol Bangor ar ôl hynny.
Emyr Gwynne Jones (trwy garedigrwydd Archifau a Chasgliadau Arbennig, Prifysgol Bangor)
Ailddechreuwyd y gwasanaeth gan Madeline Elsas ym 1946, a daeth ag arbenigedd proffesiynol i’r rôl a ddatblygwyd yn Essex.Tyfodd y sefydliad dan ei harweiniad, a gwnaed ymdrech fawr i annog unigolion, cymdeithasau a busnesau i gynnig eitemau i’r casgliad, yn unol â deddfwriaeth yn caniatáu i archifau gael eu casglu y tu allan i sefydliadau.Cyn iddi ymddeol ym 1973 roedd Miss Elsas wedi creu sylfeini cadarn ar gyfer y gwasanaeth gan gychwyn rhaglenni cyhoeddi ac arddangos a ddatblygwyd gan ei holynydd.
Madeline Elsas
Cymerodd Patricia Moore yr awenau ym 1973, ychydig cyn yr ad-drefniant llywodraeth leol, ac arweiniodd y gwasanaeth yn llwyddiannus drwy ffurfio cydbwyllgor ar gyfer y 3 awdurdod a oedd yn ffurfio sir hanesyddol Morgannwg, gan felly greu’r cyd-wasanaeth archifau cyntaf yng Nghymru.Datblygodd Mrs Moore y rhestr gyhoeddiadau, gan ehangu apêl y gwasanaeth i amrywiaeth o ddefnyddwyr drwy gynnal arddangosiadau rheolaidd mewn Neuaddau Sir a thu hwnt; lluniodd Adroddiad Blynyddol deniadol a darluniadol, ac ymgysylltodd yn rheolaidd â’r cyfryngau lleol i hysbysebu’r gwasanaeth a hyrwyddo defnydd ohono.Hi oedd hefyd yn gyfrifol am sefydlu Gwasanaeth Archifau Gorllewin Morgannwg a ddechreuodd fel pwynt gwasanaeth cyn symud i ffurfio gwasanaeth ar wahân gan adael Morgannwg Ganol a De Morgannwg i gynnal Archifau Morgannwg.Derbyniwyd mwy a mwy o eitemau yn sgîl proffil uwch yr Archifau a lleihad diwydiannau a sefydliadau lleol. Yn wir, erbyn i Mrs Moore ymddeol ym 1993 roedd y Casgliad yn rhy fawr i’r safle gwreiddiol yn Neuadd y Sir ac roedd nifer o ddatrysiadau gwahanol yn cael eu gweithredu.
Patricia Moore
Dechreuodd Annette Burton ystyried y posibilrwydd o symud y Casgliad cyfan i adeilad newydd o 1993 a chyflwynodd ffordd newydd o edrych ar y gwasanaeth a rheoli ei gyllideb.Dan Mrs Burton, lleihawyd nifer y llefydd lle’r oedd y Casgliad yn cael ei storio y tu allan i’r pencadlys, cafodd y rhaglen ddarlithio ei ffurfioli a datblygwyd strategaethau cyfathrebu yn y swyddfa.Yn ei chyfnod byr yn y swydd, edrychodd Mrs Burton ar waith ei rhagflaenwyr gan roi’r gwasanaeth ar lwybr llwyddiannus.
Annette Burton
Dechreuodd Susan Edwards yn ei rôl ym 1996 ac arweiniodd y project i adleoli’r gwasanaeth i’r adeilad presennol gyda chyfleusterau gwell i gynnig gwasanaeth.Mae’r Archifau wedi cyflawni Gwobr Arweinyddiaeth Strategol Cymru, lefel efydd Buddsoddwyr Mewn Pobl a rhaglen wirfoddoli a rhannu sgiliau sy’n ffynnu.Mae’r staff yn gweithio mewn partneriaethau sydd o fudd i’r ddwy ochr gydag amrywiaeth o sefydliadau, gan gynnwys prifysgolion lleol, amgueddfeydd a llyfrgelloedd, Cardiff People First, yr Archifau Seneddol ac asiantaethau fel Quest a Go Wales.
Susan Edwards (trwy garedigrwydd http://www.grrlAlex.co.uk)
Archifau Morgannwg 