Rydym yn gyfarwydd y dyddiau hyn â’r ymadrodd ‘Un cam bach i ddyn, un cam mawr i ddynol ryw’. Mewn gwirionedd, union hanner canrif yn ôl i’r mis hwn y cafodd ei ddefnyddio gyntaf gan Neil Armstrong wrth iddo gamu ar wyneb y lleuad. Ym 1961 roedd John F Kennedy wedi darogan, o fewn degawd, y byddai dyn yn glanio ar y lleuad ond ychydig yn unig a gredai fod hynny’n bosibl. Mae dyddiaduron sy’n cael eu cadw yn Archifau Morgannwg yn crisialu’r cyffro wrth i’r modiwl glanio ar y lleuad, Eagle, adael y modiwl rheoli, Columbia, yn hwyr ar 20 Gorffennaf 1969 a gostwng i wyneb y lleuad.
Ym 1969 roedd Elwyn Llewellyn Evans o Donyrefail yn ymgynghorydd ar faterion gwyddonol i’r Adran Addysg. Fel y cofnodwyd yn ei ddyddiadur bu’n gwylio gydol y nos, ynghyd â miliynau o amgylch y byd, wrth i luniau teledu dracio’r glaniad yn yr hyn a gaiff ei alw’n Sea of Tranquility a’r camau cyntaf ar y lleuad gan Neil Armstrong a Buzz Aldrin.
Man’s first landing on the moon. Heard at 11.30 that they expected to walk at 2.30, so slept in sitting room with alarm clock.
Emergence from lunar module slower than expected but Armstrong ‘landed’ at about 3.50. Watched Aldrin follow and watched activities to about 5am.
Dridiau yn ddiweddarach glaniodd Columbia yn nyfroedd y Môr Tawel a daeth taith Apollo 11 i ben yn ddiogel. I Elwyn a’r miliynau a fu’n dyst i’r ddwy awr o gerdded ar y lleuad, roedd yn ddigwyddiad na fydden nhw fyth yn ei anghofio.
Tony Peters, Gwirfoddolwr Archifau Morgannwg
Archifau Morgannwg 