Ffotograffau Maes Glo De Cymru – Mae angen eich help arnom

“V6 Boys” (D1544/2/9)

Mae angen eich help ar Archifau Morgannwg i adnabod ffotograffau o faes glo De Cymru a roddwyd i’r Archifau yn gynharach eleni.

Mae’r 79 ffotograff yn bortread arbennig o faes glo De Cymru. Maent yn cynnwys lluniau o lowyr ym Mhwll Glo Abercynon, tua 1980; lluniau’n dogfennu’r pyllau glo yn cau yn y 1980au; lluniau o bosteri ac arwyddion oedd ar ddangos mewn gwahanol byllau glo; a lluniau o deuluoedd yn casglu glo o’r tomenni yn ystod streic y glowyr rhwng 1984 a 1985.

Fodd bynnag, ychydig iawn a wyddom am hanes y casgliad. Ni chofnodwyd unrhyw fanylion am y ffotograffydd/ffotograffwyr nac am y rhesymau dros dynnu’r ffotograffau. Mae enwau rhai o’r dynion yn y lluniau wedi cael eu nodi, ond dyna’r cyfan a wyddom. Felly, rydym yn awyddus iawn i glywed gan unrhyw un sydd â manylion am y lluniau, pam eu bod wedi cael eu tynnu a phwy dynnodd nhw.

Trosglwyddwyd y ffotograffau i Archifau Morgannwg gan staff ON Archifau Fife, a ddaeth o hyd i’r casgliad wrth restru casgliad hanes llafar SCOTSPEAK. Cafodd y ffotograffau eu rhoi i’r project SCOTSPEAK gan Amgueddfa Lofaol Cardenden, felly mae’n bosibl bod y lluniau wedi cael eu harddangos yn yr amgueddfa ar ryw adeg.

Diolch i waith Iain Flett, Gwirfoddolwr yn ON Archifau Fife, gallwch weld y casgliad yn ein hystafell chwilio bellach (cyf.: D1544), a gallwch gael golwg ar y lluniau digidol drwy ein catalog Canfod: http://calmview.cardiff.gov.uk/

Dangosir ychydig o luniau o’r casgliad isod. Os oes gennych unrhyw wybodaeth am y casgliad neu am unrhyw ffotograff unigol, cysylltwch â: glamro@cardiff.gov.uk

Louise Clarke, Archifydd Prosiect Glamorgan’s Blood

Lluniau o weithwyr yn Abercynon, c.1980

Roy Lewis, Trydanwr (D1544/1/1)

Mike James, Ffitiwr (D1544/1/2)

Alex Withers, “Work Wear” (D1544/1/3)

Tony Morgan, Ffordd Cyflenwi (D1544/1/7)

“Boss Pit Man” (D1544/1/9)

 

Lluniau o grwpiau o weithwyr yng Nglofa Abercynon

Dynion Adfer, Abercynon 1989 (D1544/2/1)

Sied Lampau (D1544/2/4)

Baddonau’r Glofa (D1544/2/5)

Derek Williams, Danny Williams, Darell Dixon, Sifft Paratoi (D1544/2/6)

 

Tirweddau Glofeydd

Glofa National, “Monuments” (D1544/3/1)

Glofa Lewis Merthyr (D1544/3/8)

Glofa Coedely (D1544/3/11)

Glofa Fernhill (D1544/3/12)

 

Casglu glo [wrth Tomen Lo Cwmcynon yn ystod Streic y Glowyr, 1984-1985]

“It’s a Good Job We Can Laugh” (D1544/4/1)

“Helping Dad” (D1544/4/7)

Dyn yn gwthio bechgyn ifanc mewn pram (D1544/4/8)

Grwp teuluol yn chwilio am lo (D1544/4/10)

Mae Ceri Thompson yn nodi: ‘the little girl in the colourful coat is Nathalie Butts-Thompson.  I interviewed her for GLO and she supplied me with that photo for the publication’.

Plant yn casglu glo (D1544/4/13)

Plant yn llenwi sach a glo (D1544/4/15)

 

Glofeydd Segur

Glofa Merthyr Vale, Adeilad wedi dadfeilio  (D1544/5/5)

“Another Way of Telling”, Golygfa dros Lofa Bedwas (D1544/5/8)

Poster Militant Miner, ‘SAVE THE PITS!’ (D1544/5/10)

De Celynen, llun o graffiti ar y wal (D1544/5/14)

“Last Day Ynysybwl Colliery”, Nodyn llawysgrifen gan staff y sied lampau [yng Nglofa Lady Windsor] (D1544/5/15)

“Only History Will Tell”, Golygfa dros adeilad segur yn Nglofa Coedely (D1544/5/22)

 

Pwdin a Pharsel: Codi arian Nadolig yn y Rhyfel Byd Cyntaf

Mae’r Nadolig yn draddodiadol yn adeg pan fyddwn ni’n meddwl am eraill a phan fydd elusennau yn lansio ymgyrchoedd arbennig i godi arian.  Yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf roedd hyn yn bwysicach fyth gyda chymaint o filwyr a morwyr yn gwasanaethu dros y dŵr, ymhell o’u teuluoedd a chysuron y cartref.

Mae llyfrau log ysgolion yn cofnodi ymgyrchoedd codi arian y disgyblion.  Yn Ysgol Gellidawel yn Nhonyrefail ym mis Hydref 1914, cofnododd y Pennaeth iddo yrru archeb bost am £1 at y Dywysoges Mary ar gyfer ei chronfa hi i baratoi anrhegion Nadolig ar gyfer y lluoedd.  Roedd yr athrawon wedi darparu’r gwobrau ac roedd raffl ar gyfer y disgyblion a dalodd geiniog yr un am docyn [ELL26/2].

Ysgrifennodd un Pennaeth yn Ysgol Pen-y-bont ym Mhen-y-bont ar Ogwr [EM10/11] yn ofidus ym mis Hydref 1914, na fyddai ganddo’r ‘wyneb (y flwyddyn honno) i ofyn am gyfraniadau’ i’r Gronfa Wobrau Nadolig yn sgil y rhyfel a’r pwysau mawr ar goffrau pobl. Fodd bynnag, codwyd arian ar gyfer y milwyr a gyrrwyd swm sylweddol o £7 at Gronfa tywysog Cymru.  Fe’i defnyddiwyd i brynu sigarennau, mwffleri gwlân a siocled a’u gyrru at yr Old Boys a oedd wedi eu lleoli yn yr Alban.  Mae’n cofnodi iddo dderbyn cydnabyddiaeth gan yr Uwch Ringyll Miles yn diolch i’r bechgyn am ‘eu Blwch Nadolig Llawen’ [EM10/11].

 

Nid aeth y ffoaduriaid o Wlad Belg yn angof dros y Nadolig.  Cofnododd Pennaeth Ysgol Gymysg Y Dyffryn yng Nglyn-rhedynog, fod arian wedi ei godi i’r ffoaduriaid gan ddisgyblion a fu’n casglu ar Ddydd Nadolig 1916 [ER15/1]. Mae llyfr cofnod Cartref Gofal Rest ym Mhorthcawl hefyd yn cofnodi’r cymorth a roddwyd i ffoaduriaid o Wlad Belg:

…that the matter of providing extra diet etc. for the refugees and staff at xmas be left to matrons and chairman… [DXEL/3/5].

Trefnwyd cyngherddau i godi arian.  Gwnaeth Mr Leon Vint gais am drwydded gan Gyngor y Barri i agor ‘Vint’s Place’, Thompson Street, y Barri ar Ddydd Nadolig ym 1914 a 1915, gyda’r elw’r perfformiadau yn mynd at Ysbyty’r Groes Goch yn y Barri.  Roedd caniatâd hefyd i Neuadd Romilly gael agor ar Ddydd Nadolig i’r un diben [BB/C/1/20,21].  Yn ogystal â chodi arian, roedd agor lleoliadau ar Ddydd Nadolig yn golygu y gellid diddanu’r milwyr.  Rhoes Cyngor Bwrdeistref Caerdydd ganiatâd i agor y Central Cinema ar Yr Aes i gael ei ddefnyddio ar Ddydd Nadolig rhwng 5.30 ac 8pm at ddibenion ‘adloniant am ddim i’r milwyr’ [BC/C/6/54].  Cynigiodd Cyngor Ardal Drefol Aberpennar gynnal Cyngerdd Sul yn yr Abercynon Palace ar 29 Tachwedd 1914:

…the proceeds to be devoted to the making of, and sending a huge Christmas box of cigarettes, tobacco, socks etc to the soldiers at the front [UDMA/C/4/12].

Ym 1916 gofynnodd y Swyddfa Ryfel i’r Daily Telegraph a’r Daily News godi arian er mwyn anfon pwdinau Nadolig at filwyr yn y ffrynt, a chododd cynghorau lleol arian i’w anfon i’r elusen.  Anfonodd Cyngor Trefol Porthcawl dros £7 i’r ‘gronfa bwdin’ ym 1916 [UDPC/C/1/10].

Anfonwyd parseli i godi calonnau’r dynion dramor gan gynghorau plwyf lleol, eglwysi, capeli a sefydliadau eraill.

 

Ymhlith cofnodion Treflan Prifysgol Caerdydd mae llythyrau o ddiolch gan filwyr am barseli a dderbyniont dros y Nadolig.  Ar 19eg o Ragfyr 1916, mae’r Gynnwr C Upcott yn ysgrifennu at Edward Lewis:

I beg to thank you and all the members of the University Settlement for their kindness in sending me the parcel and I do not know how much to thank you for your kindness.  It is something terrible out here with the rain and one thing and another but I hope the end won’t be long so as we can all meet once again [DCE/1/64].

 

Ysgrifennodd y Preifat William Slocombe o Gaerdydd, a dderbyniodd y Fedal Filwrol yn ystod y Rhyfel, o’r ffrynt at ei fam ar 9 Rhagfyr 1916. Mae’n gofyn iddi brynu ‘dyddiadur milwr’ iddo, a oedd yn cynnwys ‘llawer o wybodaeth filwrol ddefnyddiol a geiriadur Ffrangeg bychan yn y blaen’. …  ‘Carwn i chi anfon un ataf i os yw hynny’n bosibl. Nid yw’n costio mwy nag ambell swllt ar y mwyaf.’  Mae hefyd yn meddwl am anrhegion Nadolig i’w deulu adref ac yn anfon archeb bost am 10 swllt:

It is for the kids and yourself… If you can get some chocolates for the girls so much the better.  I should like to give Pa some tobacco too.

Yn deimladwy mae’n ysgrifennu:

…the circumstances are very different to last year aren’t they?  Your affectionate Son… [D895/1/3].

Mae’r cofnodion hyn, a llawer mwy sy’n ymwneud â’r Rhyfel Byd Cyntaf, ar gael i’w gweld yn Archifau Morgannwg.