Cyn y 1840au, go denau oedd poblogaeth Gatholig Caerdydd. Yna bu cynnydd sylweddol yn y niferoedd oherwydd y twf yn sgil mewnfudwyr o Iwerddon. Eglwys Dewi Sant (rhagflaenydd y gadeirlan bresennol) oedd yr eglwys Gatholig gyntaf yn y dref. Wedi’i chodi ym 1842, roedd ar safle sydd bellach o dan Arena Motorpoint. Erbyn 1861, roedd dros 10,000 o Gatholigion yng Nghaerdydd – traean o’r boblogaeth gyfan – ac roedd yr angen wedi codi am ail eglwys. Caffaelwyd safle o Ystâd Homfray ac agorwyd Eglwys Sant Pedr, y Rhath ar 24 Medi 1862.
Sefydlodd yr offeiriad lleol, y Tad Fortunatus Signini, Ysgol Sant Pedr ar ei gwedd gyntaf ym 1868. Hen gapel Wesleyaidd oedd ei chartref, yn agos i’r eglwys yn yr hyn sydd bellach yn Bedford Place. Fodd bynnag, roedd angen safle fwy. Gyda chymorth Ardalydd Bute, cafwyd safle yn St Peter’s Street, ar draws y ffordd o’r eglwys ac ychydig i’r gorllewin ohoni. Datblygwyd cynlluniau gan bensaer o Gaerdydd, W. P James, ac fe’u cymeradwywyd gan y Bwrdd Iechyd Lleol ar 27 Hydref 1871. Gydag un ystafell ddosbarth i ddechrau a oedd yn mesur 60 troedfedd (18 metr) o hyd a 30 troedfedd (9 metr) o led, agorodd yr ysgol newydd ar 1 Awst 1872. Fe’i hestynnwyd ym 1902, i ddarparu ystafelloedd dosbarth ychwanegol; roedd merched bellach yn cael eu haddysgu ar y llawr gwaelod a bechgyn ar y llawr cyntaf. Dyblwyd maint yr ysgol gydag estyniad arall ym 1928 a chafodd cynllun yr ystafelloedd yn yr adeilad hŷn ei aildrefnu hefyd. Ym 1977, symudodd Ysgol Sant Pedr i hen safle Ysgol Uwchradd Caerdydd yn Southey Street. Dymchwelwyd yr adeilad ar St Peter’s Street ac mae’r lleoliad bellach yn safle i ddatblygiad o fflatiau, sef Richmond Court.
Mae braslun Mary Traynor yn dangos yr adeilad gwreiddiol ym 1871, fel yr ymddangosai ym 1982.
David Webb, Gwirfoddolwr Archifau Morgannwg
Ffynonellau a ddefnyddiwyd:
- Casgliad Mary Traynor (cyf.: D1093/1/2)
- Cofnodion Bwrdeistref Caerdydd, cynlluniau ar gyfer ysgol Gatholig arfaethedig, Ysgol Gatholig Sant Pedr, St. Peter’s Street, 1871 (cyf.: BC/S/1/90594)
- Cofnodion Bwrdeistref Caerdydd, cynlluniau ar gyfer ychwanegiadau i Ysgol Gatholig Sant Pedr, 1902 (cyf.: BC/S/1/14822)
- Cofnodion Bwrdeistref Caerdydd, cynlluniau ar gyfer newidiadau ac ychwanegiadau i ysgol, Ysgol Gatholig Sant Pedr, St. Peter’s Street, 1928 (cyf.: BC/S/1/25801)
- Archesgobaeth Caerdydd: A History of St Peter’s Parish, Roath, Cardiff 1854-2001
Archifau Morgannwg 