Yn oriau mân ddydd Sadwrn 19 Tachwedd 1892, dinistriodd tân lawer o adeilad Cyfnewidfa’r Masnachwyr, a safai ym mhen deheuol Stryd Bute, o fewn yr ardal sydd bellach yn cael ei meddiannu gan Gei’r Fôr-forwyn. Un o’r busnesau a oedd heb safle’n sydyn oedd Cwmni Dociau Bute. Er y cafwyd safle dros dro yn gyflym, yn fuan lluniodd y cwmni hwnnw gynlluniau ar gyfer pencadlys newydd. Roedd y safle a ddewiswyd rhwng y mynedfeydd i Ddociau’r Gorllewin a’r Dwyrain, ac arweiniodd cyhoeddiad y cwmni at lawer iawn o gwyno yng nghylchoedd llongau Caerdydd gan y byddai mynediad o’r chwarter masnachol yn cael ei gyfyngu wrth agor y gatiau clo yn ystod pob llanw uchel. Ond aeth y cwmni yn ei flaen yn ôl y bwriad.
Darlun Mary Traynor o’r Pierhead
Dyluniwyd Adeilad y Pierhead gan William Frame, a oedd wedi cynorthwyo Burges yn y gorffennol gyda’i waith yng Nghastell Caerdydd a Chastell Coch. Gyda phensaernïaeth grand, gwaith brics cyfoethog Ruabon coch a thŵr cloc amlwg, mae’n un o’r tirnodau mwyaf amlwg ym Mae Caerdydd.
Ym 1897, yn ogystal â chwblhau’r gwaith, newidiwyd yr enw Cwmni Dociau Bute i Gwmni Rheilffordd Caerdydd. Roedd hyn yn rhagfynegi ehangiad i weithgareddau busnes y cwmni ac yn cael ei adlewyrchu trwy gynnwys locomotif ym mowldiad terracotta wyneb gorllewinol yr adeilad.
Pan gaewyd Dociau Dwyrain a Gorllewin Bute, nid oedd Adeilad y Pierhead bellach mewn lleoliad cyfleus i wasanaethu fel prif leoliad ar gyfer rheoli porthladdoedd. Tua thro’r Mileniwm, fe’i caffaelwyd gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru ac mae bellach yn gwasanaethu fel lleoliad y Senedd i ymwelwyr, digwyddiadau a chynadleddau.
David Webb, Gwirfoddolwr Archifau Morgannwg
Ffynonellau a ddefnyddiwyd:
- Casgliad Mary Traynor (cyf.: D1093/1/1)
- Cofnodion Sefydliad Penseiri De Cymru, bywgraffiad William Frame (cyf.: D809/8/85)
- Newman, John: The Buildings of Wales – Glamorgan
- Evening Express, 19 Tachwedd 1892
- Evening Express, 4 Mai 1893
- https://en.wikipedia.org/wiki/Pierhead_Building
- https://www.gracesguide.co.uk/Cardiff_Railway
- http://pierhead.org
Archifau Morgannwg 