Mae Bethel yn dyddio nôl i 1840 pan sefydlwyd ysgol Sul ar Orllewin Stryd Bute gan aelodau Eglwys Fedyddwyr Saesneg Bethany, Heol Eglwys Fair. Maes o law codwyd capel ar James Street ac, ym 1855, ffurfiwyd achos ar wahân pan drosglwyddodd pedwar ar ddeg o aelodau o Eglwys Bethany.
Cyn bo hir roedd angen lleoliad mwy. Gwerthwyd y safle ar James Street a rhoddodd Ardalydd Bute brydles am 99 o flynyddoedd ar ddarn o dir yng nghornel de-orllewinol Sgwâr Mount Stuart lle codwyd adeilad capel ac ysgoldy newydd. Pan ddaeth y les i ben ym 1955, symudodd Bethel i hen gapel yr Annibynwyr yn Pomeroy Street gerllaw, gan gau yn 2000 oherwydd gostyngiad yn nifer yr aelodau a oedd yn oedrannus gan mwyaf.
Yn dilyn adleoli’r eglwys, defnyddiwyd yr adeilad ar Sgwâr Mount Stuart fel Neuadd Bingo i ddechrau, cyn sefydlu clwb nos Casablanca yno ddiwedd y 1960au. Mae’n ymddangos bod y clwb yn parhau i weithredu ym 1988, ond ei fod wedi cau erbyn 1991. Ers ei ddymchwel, mae’r safle wedi cael ei ddefnyddio fel maes parcio preifat.
David Webb, Gwirfoddolydd Archifau Morgannwg
Ffynhonellau a ddefnyddiwyd:
- Casgliad Mary Traynor [D1093/2/48]
- Cofnodion Capel Bedyddwyr Bethel Butetown, Caerdydd, cofnodion, 1855-65 [D472/1/1]
- Cofnodion Capel Bedyddwyr Bethel Butetown, Caerdydd, hanes yr egwlys gan Viv Purchase, Ysgrifennydd, 2000 [D472/11]
- Cofnodion Capel Bedyddwyr Bethel Butetown, Caerdydd, adroddiad ar Gapel Bethel i Gapel Bedyddwyr Bethany, 1854 [DBAP/15/10/2]
- Casgliad Ystad Bute Cyfreithwyr Debenham Tewson, Caerdydd, prydles ar dir ac eiddo ar Sgwâr Mount Stuart, 1965 [DBDT/73/16]
- Casgliad Ystad Bute Cyfreithwyr Debenham Tewson, Caerdydd, prydles ar dir ac eiddo a elwir Casablanca Club ar Sgwâr Mount Stuart, 1971 [DBDT/73/19]
- Jenkins, J Austin & James, R Edward, The History of Nonconformity in Cardiff
- http://www.coflein.gov.uk
- https://www.facebook.com/rockcardiff/photos
Archifau Morgannwg 