Eglwys Norwyaidd, Doc Gorllewin Bute

Yn y 19eg ganrif, roedd Caerdydd yn un o dri phrif borthladd Prydain, ynghyd â Llundain a Lerpwl.  Llynges fasnachol Norwy oedd y drydedd fwyaf yn y byd a daeth Caerdydd yn un o’i phrif ganolfannau gweithredu.

O 1866, anfonodd Sjømannskirken, rhan o Eglwys Lutheraidd Norwy, weinidog i wasanaethu ar gyfer anghenion Norwyaid a oedd yn ymweld neu’n symud i Gaerdydd.  Cynhaliwyd cyfarfodydd yn y lle cyntaf ar fwrdd llong ac mewn capel a oedd wedi ei adael yn wag, ond ym 1868, bu modd i Sjømannskirken adeiladu eglwys ar dir a roddwyd gan Ardalydd Bute, sef lle saif Canolfan Mileniwm Cymru nawr.

Penderfynodd yr Harbwrfeistr y dylid adeiladu’r eglwys fel y gellid ei ddatgymalu a’i symud yn hawdd petai angen gwneud hynny.  Felly, cafodd ei adeiladu o flaen llaw yn Norwy a’i orchuddio â chroen o haearn.  Fel y digwyddodd, oherwydd y math hwn o adeiladu, roedd yr adeilad yn hyblyg a bu modd ei addasu a’i estyn aml i dro dros y deng mlynedd ar hugain nesaf.

Gyda dirywiad pwysigrwydd Caerdydd fel porthladd, roedd llai o angen am eglwys yn y dociau ar gyfer y gymuned Lychlynnaidd.  Diddymwyd Cenhadaeth Morwyr Norwy ym 1959 ond parhaodd cynulleidfa leol i ddefnyddio’r eglwys tan ei dad-gysegru ym 1974 ac wedi hynny aeth â’i phen iddi, ond roedd yn dal i sefyll.

Ym 1987, sefydlwyd Ymddiriedolaeth Gadwraeth yr Eglwys Norwyaidd i achub ac ail-godi’r Eglwys.  Dan lywyddiaeth yr awdur, Roald Dahl – fel plentyn i fewnfudwyr o Norwy, fe’i bedyddiwyd yn yr eglwys – codwyd arian yn lleol a chan bwyllgor cynorthwyol yn Bergen, Norwy.  O’r herwydd, bu modd tynnu’r adeilad yn ddarnau a’i ail-godi yn ei leoliad presennol.  Agorwyd yr eglwys ar ei newydd wedd yn swyddogol gan Dywysoges Märtha Louise o Norwy ar 8 Ebrill 1992. Mae nawr yn ganolfan gelfyddydol a chaffi gydag ystafelloedd digwyddiadau a ddefnyddir ar gyfer arddangosfeydd, cyngherddau, priodasau a digwyddiadau eraill.

David Webb, Gwirfoddolydd Archifau Morgannwg

Ffynonellau a ddefnyddiwyd:

• Casgliad Mary Traynor [D1093/2/35]
• Adroddiad Blynyddol Archifydd Morgannwg, 1992 (erthygl gan Susan Edwards, tt.35-36)
• https://en.wikipedia.org/wiki/Norwegian_Church,_Cardiff
• https://en.wikipedia.org/wiki/Norwegian_Church_Abroad
• http://www.norwegianchurchcardiff.com