Dyddiadur Rhyfel Mervyn Crawshay

Dydd Mawrth 15 Medi 1914

Daeth sôn fod yr Almaenwyr yn ymgilio wrth i’w gynnau danio, ond nid oedd hynny’n wir. Rydym yn gwneud ein gorau glas i ddal gafael ar y tir a gipiwyd. Bu’r gynnau mawr yn tanio at ei gilydd tan iddi nosi.

Mae’r gatrawd uwchben Chavonne, mae Sgwadron B ac C yn y rheng flaen, gyda Sgwadron A wrth gefn. Ar ôl cael brecwast yng ngerddi’r plasty, tarwyd y plasty gan nifer o ffrwydron wrth i mi eillio.

Taniwyd ffrwydron atom drwy’r dydd, ond gan fod llethr serth bryn yn ein cuddio, ni laddwyd nac anafwyd neb.

Dychwelais i Soupir a chael bwyd yn y glaw, fodd bynnag, cysgais ar y bwrdd biliards yn yr ystafell fawr.

Dydd Mercher 16 Medi 1914

Yn Chavonne eto. Roeddwn yn hwyr, yn sgîl anghydfod â’r 11^eg gatrawd, felly roedd rhaid cymryd lle Sgwadron C.

Wrth aros am yr ymosodiad ger hen wagen, rwy’n gallu gweld yr Almaenwyr yn eu ffosydd o’m safle blaen. Roedd tanio parhaus, ac roeddwn yn falch iawn pan ddaeth Ail Frigâd y 4^ydd Dragwniaid i gymryd ein lle.

Euthum i Soupir, roedd yn safle ofnadwy, dim lle i danio ac mewn coedwig.

Roedd y Frigâd gyfan mewn lleoliad peryglus iawn, lle gwelais 4 o gynwyr ac 8 o geffylau’n cael eu lladd rai diwrnodau yn ôl.

Cefais stŵr am brotestio, ond dim ond mater o amser oedd hi yn fy marn i, felly eisteddais mewn ffos yn darllen papur.

Daeth ambell ffrwydryn drosodd, ac yn ffodus iawn caniatawyd i ni fynd ar gefn ein ceffylau.

Deng munud yn ddiweddarach, glaniodd ffrwydryn yn ein canol ni, ger Mic, gan ladd ceffyl a dynion, yna daeth mwy o danio a dryswch.

Daeth yr 11^fed Hwsariaid drwyddo, aeth y marchoglu cyntaf yn wyllt, gyda’r lleill yn dilyn hefyd. Lladdwyd dau ddyn ac anafwyd Hettlefold wrth chwarae cardiau yn agos i mi, gyda’r llwch i lawr fy nghefn. Roedd y ffrwydron yn rhai 250 pwys. Cefais lety yn O. Daeth llu wrth gefn i ymuno â ni, gan gynnwys Johnson.

Dydd Iau 17 Medi 1914

Daeth sôn am lawer o filwyr wedi’u lladd a’u hanafu, gan gynnwys Hogg o’r 4^ydd Hwsariaid ymhlith eraill.

Mae’n debyg bod 10,000 o filwyr Prydain wedi’u lladd neu eu hanafu, hyd yma.

Rydym yn cysgu yn ein llety, ar wellt cymaint â phosibl. Atgyweiriwyd y pontydd gan y Peirianwyr Brenhinol.

Mae’n debyg bod 600 o Almaenwyr a 200 o Saeson wedi’u lladd yn y man a elwir ‘The Chimney’.

Dydd Gwener 18 Medi 1914

Diwrnod o orffwys. Gwelais ffrwydron yn glanio ar y cefn tua milltir i ffwrdd, a dyna’r cyfan.

Rydym yn falch o gael llonydd am ychydig.

Aeth Robinson a minnau i chwilio am fwyd, ac i alw yn y Plasty.

Roedd yr Almaenwyr wedi’i ddifrodi llwyr, gan chwalu popeth.

Dydd Sadwrn 19 Medi 1914

Ymdeithio o Ouilly cyn y wawr wrth iddi arllwys y glaw. Dim ond hanner awr o rybudd a gafwyd felly mae’n sicr ein bod wedi gadael pob math o bethau ar ein holau.

Sleifiais o amgylch gwely’r afon yn Soupir, yna taniwyd ffrwydron atom.

Yna i Chavonne, yn hwyr dros amddiffynfeydd y rheng flaen, gan gymryd lle’r 4^ydd Dragwniaid, sy’n amlwg yn falch o gael mynd oddi yno.

Rydym mewn pant, gyda grisiau garw i fyny i’r man tanio. Mae sgwadron B yn y goedwig i’r dde. Lladdwyd 2 ohonynt, a saethwyd tri o Almaenwyr o bellter o 10 llath. Rydym yn palu ffosydd ac rydym yng nghanol brwydr rhwng y gynnau mawr drwy’r dydd. Roedd bwledi yn y ffordd, a tharwyd corporal. Daeth ymosodiad yr Almaenwyr ar gatrawd Wiltshire tuag atom, gyda 60 o ddynion yn dod tuag atom, ac yna’n ymgilio dan gawod o fwledi.

Dydd Sul 20 Medi  1914

Daeth yr 11^eg Hwsariaid yn gynnar i gymryd ein lle, ac rydym yn falch o adael gan ei fod yn safle gwael, ac roedd safle sgwadron B yn waeth fyth, gydag un wedi’i ladd ac un wedi’i anafu.

Er hynny, prin fu’r saethu at Sgwadron A, cefais noson gyfforddus iawn mewn twll gwlyb a balwyd gan y swyddogion. Buom wrthi’n gwella amddiffynfeydd mewnol y pentref drwy’r bore. Taniwyd llawer o ffrwydron, a daeth ymosodiad ar yr amddiffynfeydd allanol gyda’r nos. Dim ond nifer fach o fwledi ddaeth atom, roeddwn ger fy seler.

Cysgais ym mwthyn cyn-filwr 70 oed a soniodd am waed ieir, saethu at filwyr clwyfedig ac ati.

Clywais sŵn cyrch yr Almaenwyr ar y bryn a’u bloeddio yn erbyn catrawd Wiltshire.

Nid oedd y gynnau mawr yn tanio oherwydd carcharorion.

Dydd Llun 21 Medi 1914

Ein penwythnos hwyr. Euthum yn ôl 6 milltir i orffwys, gan gyrraedd yno heb gael fy ngalw yn ôl.

Sleifiwyd yn ôl ar hyd yr afon heibio i ‘gornel y blwch glo’, lan at ein cluniau mewn mwd, ond rydym yn ddiolchgar o ffoi o afael y ffrwydron.

Yn y pendraw cyrhaeddais bentref tawel, nas difethwyd gan yr Almaenwyr. Cefais fwyd, papurau a chlywais fod Owen wedi mynd i’r rheng flaen, yn unol â’i broffwydoliaeth.  Cefais gyfle i roi trefn ar fy offer, ymolchi a mwynhau gorffwys.