Bydd y rheiny sydd wedi bod ar daith y tu ôl i’r llenni yn Archifdy Morgannwg yn gyfarwydd â’r blychau coch llachar sy’n rhan o’n system atal tân. Maen nhw’n cynnwys Argonite, cyfuniad o argon a nitrogen, fyddai’n gallu diffodd tân o fewn eiliadau.
Roedd staff yr archifdy yn credu nad oedd hanes y systemau nwy erioed wedi cael ei ddatgelu yn ystod y 75 mlynedd y maent wedi bod gyda ni. Mae erthygl bapur newydd o’r Western Mail ym mis Medi 1952 yn profi ein bod wedi bod yn anghywir yn ein cred. Roedd y system oedd gyda ni ym Mharc Cathays yn cynnwys nwy CO2, nwy mwy gwenwynig na’r hyn sydd gyda ni nawr. Pennawd yr erthygl yw Strongroom ‘raiders’ were 2 gassed mice ac mae’n adrodd hanes yr hyn ddigwyddodd i ofalwr Neuadd Sir Morgannwg pan glywodd larwm tân y Swyddfa Cofnodion. Yn yr ystafelloedd cadarn, sylwodd fod y system nwy wedi ei chychwyn ac wedi rhyddhau nwy. Doedd dim sôn am dân yn unlle, ond gwelodd y gofalwr ddwy lygoden yn ymlusgo ar hyd y llawr â golwg fyglyd arnynt. Yn ffodus, chafodd yr un aelod o staff y swyddfa cofnodion ei anafu! Y gred oedd mai ymyrraeth swits drydan a achosodd i’r larwm seinio. Dywedodd yr Uwchgapten CG Treharne, Cadeirydd Pwyllgor Cofnodion Sir Morgannwg, fod y digwyddiad yn un oedd yn codi ofn ar rywun, yn sgil y nwy a ollyngwyd ac fe fynnodd fod ymchwiliad yn cael ei gynnal.
Dim ond ers blwyddyn yr oedd y system nwy wedi bod yno, felly mae’n bosibl mai problemau cychwynnol yn unig oedd yn gyfrifol am y digwyddiad. Newidiwyd y system ar ryw adeg er mwyn ei galluogi i gael ei diffodd yn ystod oriau swyddfa, ac osgoi cael nwy yn cael ei ryddhau yn awtomatig pan oedd staff yn gweithio yno. Nid yw’r nwy erioed wedi ei ryddhau eto ers 1952.
Cynhelir teithiau tywys o gwmpas Archifdy Morgannwg ar drydydd dydd Mercher pob mis, am 2.30pm. Cysylltwch â’r Archifdy i drefnu lle.
Archifau Morgannwg 